Sokal hoax, czyli mistyfikacja Alana Sokala, to zwrot, który odnosi się - jak może niektórzy pamiętają – do groźnego w swych skutkach społecznych żartu, jaki wysmażył w roku 1996 fizyk i matematyk, profesor New York University oraz University College London .Opublikował on mianowicie w poważnym czasopiśmie poświęconym socjologii kultury( Socjal Text) rozprawę: "Transgressing the Boundaries: Towards a Transformative Hermeneutics of Quantum Gravity" [1],w której używając języka fizyki i matematyki wykazał związki przyczynowo-skutkowe pomiędzy emancypacją i feminizmem a grawitacją kwantową.Artykuł został przyjęty z wielkim uznaniem przez kręgi humanistyki uniwersyteckiej w USA i Europie Zachodniej i wówczas autor opublikował oświadczenie, iż tekst jest kompletnie bez znaczenia, pojęcia teorii kwantowej grawitacji użyte są bez sensu, a jego działanie miało za cel wyśmianie modnej tendencji w humanistyce używania pojęć i twierdzeń nauk ścisłych.Prowokacja A.Sokala obnażyła nędzę intelektualną zwłaszcza postmodernizmu, przedstawiciele którego właśnie lubowali się w podpieraniu ważności swoich idei terminami z nauk przyrodniczych(głównie współczesnej fizyki),chociaż stosowanie tych terminów dowodziło, iż ich prawdziwego sensu nie znali lub nie rozumieli.W dwa lata później, A.Sokal wspólnie z Jean Bricmontem napisali większą pracę [2], w której na podstawie bogatego zestawu cytatów z głośnych dzieł postmodernistów tej rangi co: Derrida,Lacan,Baudrillard,Deleuze,Guattari,Rorty,Lyotard, zasadnie wykazali świadome lub nieświadome oszustwo intelektualne polegające na niedopuszczalnym merytorycznie, przenoszeniu kategorii i praw nauk ścisłych do rozmaitych dziedzin humanistyki.Książka wywołała burzliwe dyskusje w wielu krajach, tam gdzie były dostępne jej tłumaczenia(u nas przeciwnie- mizerny był jej rezonans) i w jakimś stopniu przyczyniła się – moim zdaniem- do stłumienia powszechnej mody na kontrowersyjne idee postmodernizmu w naukach humanistycznych.A.Sokal, w toku tej przygody konfrontującej postęp i rozwój dwóch odrębnych nurtów kultury człowieka (nauki ścisłe i przyrodnicze oraz humanistyka) musiał widocznie zasmakować uroku materii pozabranżowej, gdyż wiosną tego roku Oxford Press wydał jego kolejną pracę z pogranicza filozofii, kultury i nauk ścisłych [3],którą można nazwać- podążając śladem twórców seriali tv – “trzecim sezonem”.Tekst nie jest jednak –na szczęście- powtórzeniem tez lub metod analizy problemów styku oraz interakcji “dwóch kultur”, ani nie ma charakteru “hoax-u”. Praca jest daleko bardziej poważniejsza i gruntowniejsza od dwóch sezonów poprzednich, mimo iż jest zbiorem dziesięciu dużych esejów. Tematycznie tworzą one spójną całość.Również i teraz autor obnaża bezwartościowość kulturową postmodernizmu, ale tym razem analizuje wpływ generalnych tez tego prądu, na sytuację i warunki działania współczesnej nauki. Pod rozwagę i analizę Sokal wziął tezę postmoderny o całkowitej bezużyteczności klasycznej definicji prawdy oraz tezę o niemożliwości zbudowania jednolitej metanarracji z powodu równouprawnienia i legitymizacji społecznej każdej dowolnej narracji.W obrębie postmodernizmu dowodzi się, iż klasyczna definicja prawdy musi być zarzucona, gdyż kwestia metod uznania zgodności sądu z desygnatem, o którym mówi sąd, jest nierozstrzygalna.Jeśli prawda, to zgodność myśli (artykułowanej językowo w postaci wypowiedzi, sądu) z rzeczywistością, do której odnosi się ta myśl, to powstaje problem weryfikacji tej “zgodności”, na czym ona ma polegać, jak ją ustalić, co lub kto ma decydować o jej istnieniu lub nie istnieniu.Postmodernizm wprowadza kategorię “ narracji” ,wypowiedzi językowej o tym: co jest i jakie to jest. Narracja jest formułowana najczęściej w obrębie jakiejś dyscypliny naukowej. Różnorodność systemów badawczych prowadzi do różnorodności narracji o tym samym. Pojawia się problem stosunków logicznych i merytorycznych między różnymi narracjami.Każda narracja ma swego odbiorcę. Odbiorca nie jest elementem biernym wobec narracji kierowanej do niego. Narracja formuje się więc pomiędzy autorem(nadawcą) i odbiorcą zawsze w jakimś kontekście sytuacyjnym. Taki stan rzeczy prowadzi nieuchronnie do relatywizacji wartości logicznej danej narracji. Czy jest możliwe zbudowanie metanarracji, ze stanowiska której będzie można rozsądzić obiektywną wartość logiczną dowolnej narracji?Odpowiedź postmodernizmu brzmi: nie.Czyli wszystkie rodzaje narracji są równorzędne logicznie. Wobec powyższego –napisze Alan Sokal - wypowiedź wariata na temat jakiegoś zjawiska fizycznego, jest tyle samo warta, ma taka samą wartość logiczną, co wypowiedź badacz tego samego zjawiska, stosującego rygory logicznego myślenia i metody badania ustalone w danej dyscyplinie.Opuszczając dosadność i brutalność oceny filozofii prawdy proponowanej przez postmodernizm, autor formułuje następującą tezę:narracja formułowana przez naukę i oparta na racjonalizmie i empirycznej weryfikacji zgodności sądów z stanem faktycznym jest osobliwa, wyjątkowa i żadna inna narracja nie jest z nią równorzędna pod względem wartości logicznej i skuteczności w działaniu praktycznym człowieka, a więc jako taka, może i powinna pełnić zarazem funkcje metanarracji, być wzorcem i normą dla dowolnie innych.Już dawno nie czytałem takiego peanu na część wartości fenomenu zwanego nauką. I takiej bezwzględnej krytyki negującej każde stanowisko podważające tę wartość, kwestionujące cenność mentalną i praktyczną “rozumu oświeconego”, krytyki stanu społecznej akceptacji na równych prawach nauki i tzw. paranauk.Z całej pracy wyziera słynny amerykański pragmatyzm ,wielkie poszanowanie rozumu i jego przydatności dla rozwoju cywilizacji.A.Sokal obficie i dowodnie piętnuje rządy tych krajów ,w których filozofia postmodernizmu polegająca na totalnej relatywizacji narracji o świecie, przyrodzie i miejscu człowieka w niej, steruje decyzjami administracyjnymi szkodliwymi dla nauki i racjonalnej kultury.Wykrywa i demaskuje politykę rządów niekorzystną dla postępu badań naukowych, przy jednoczesnym opiekowaniu się pseudonauką i pseudokulturą. Wytknął Anglikom finansowanie badań nad homeopatią i medycyną alternatywną przy jednoczesnym ograniczaniu dotacji finansowych rządowych na badania nad rakiem w instytutach medycznych.Wielostronnie analizuje sytuację oświatową we Francji, Anglii i w USA wyśmiewając na konkretnych przykładach programów nauczania fizyki, chemii, biologii i matematyki obecność w nich tematyki z pogranicza SF, przy równoległych i poważnych lukach w zakresie nowych idei, oraz teorii zweryfikowanych empirycznie.Podnosi alarm wobec masowej tendencji w wielu krajach UE, oraz USA, nauczania przedmiotów przyrodniczych bez pracy laboratoryjnej. Negatywnie ocena kształcenie nauczycieli tych przedmiotów w USA podkreślając, iż jest ono pozbawione kompletnie kształcenia psychologicznego i metodycznego. Krytykuje fakt opłacania nauczania religii w szkołach przez państwo, utrzymując ,że to nauczanie powinno być finansowane przez rodziców-wierzących i będących członkami określonych wspólnot religijnych.Książka napisana jest rzeczywiście zgodnie z tytułem swoim : Beyond the Hoax.Alan Sokal ,w trzecim sezonie z polemisty i prześmiewcy przemienił się we wnikliwego analityka sytuacji aktualnej w naukach, pseudonaukach i edukacji “westlandu”, sytuacji rozpatrywanej w łączności z kontekstem społeczno-politycznym przede wszystkim swojego kraju. A.Sokal nie kryje swoich poglądów liberalno - lewicowych ,otwarcie krytycznych wobec rządów republikańskiej ekipy G.Busha.Nie sympatyzuję się z tymi poglądami, ale trudno mi nie przyznać racji A.Sokalowi, gdy broni nauki przed zalewem idiotyzmów generowanych filozofią postmoderny.Rozwój internetu spotęgował zjawisko narracji tzw. "naukowych" ,których miejsce jest raczej na zajęciach terapeutycznych zakładów zamkniętych. Polskie wydanie tej książki pozwoliłoby czytelnikom właściwie ocenić kondycję tych domen na naszym “podwórku”. Literatura[1] artykuł opublikowany w Social Text,nr.46-47,1996[2] A.Sokal,J.Bricmont, Fashionable Nonsense,N.Y.1998 (polskie tłumaczenie “Modne bzdury,Warszawa,2004)[3] A.Sokal,Beyond the Hoax, London, 2008 ..
No modern scientist comes close to Einstein's moral as well as scientific stature (John Horgan)
Nowości od blogera
Inne tematy w dziale Kultura
