W przyszłym roku minie sto trzydzieści lat, od narodzin jednego z najwybitniejszych fizyków polskich w historii tej nauki.Urodził się w Rosji carskiej, 31 sierpnia 1878 w rodzinie lekarza. Ukończył gimnazjum w Kijowie i tamże w latach 1896-1901 odbył studia fizyki na uniwersytecie Kijowskim oraz wykonał pierwszą pracę naukową pod kierunkiem J.Kosogonowa na temat absorpcji światła w roztworach barwników opublikowaną w 1904 roku. W roku 1907 uzyskał veniam legendi, jako prywatny docent na Uniwersytecie Kijowskim.W latach 1908-1910 jest w College de France w pracowni prof.P.Langevina gdzie wykonał szereg prac nad wpływem promieniowania jądrowego radu na ciekłe dielektryki.Po powrocie do Kijowa, w 1913 powołany został na katedrę fizyki i geofizyki i pozostawał na tym stanowisku do 1919 roku. W 1916 roku organizuje Polskie Kolegium Uniwersyteckie w Kijowie co ma ogromne znaczenia dla młodej polonii kijowskiej.W maju 1913 roku powstaje praca o roli ciśnienia promieniowania w budowie wewnętrznej gwiazd opublikowana w Biuletynie Międzynarodowym Polskiej Akademii Umiejętności w Krakowie [1].Przyniosła mu ona sławę światową ,mimo że wybuch wojny uniemożliwił jej upowszechnienie w środowisku międzynarodowym astrofizyków. Trzy lata później, A.Eddington opublikował pracę w której zwrócił uwagę na ewentualną rolę ciśnienia promieniowania w budowie gwiazd, a kiedy Cz.Białobrzeski przesłał mu odbitkę własnej pracy, to otrzymał gratulację od angielskiego astrofizyka i przyznanie pierwszeństwa :“ I congratualete you on having been apparently the first out the large share of radation pressure in the internal equilibrium of a star”.Po I wojnie światowej, na krótko pracował Cz.Białobrzeski w Krakowie na UJ(1919-1921) a następnie objął katedrę fizyki teoretycznej na UW ,którą kierował przez 33 lata.Do II wojny światowej ,poza raportami z badań doświadczalnych w dziedzinie promieniotwórczości, Cz.Bialobrzeski wydaje w Paryżu monografię z zakresu termodynamiki gwiazd [2] i rozpoczyna serię szczegółowych prac nad realistyczną interpretacją mechaniki kwantowej [3-5],które go określą jako filozofa fizyki współczesnej (epistemologii i ontologii) o światowej renomie.Jego twórczość w dziedzinie filozofii fizyki jest naznaczona dwoma tragicznymi wydarzeniami: trzytomowe dzieło zatytułowane “Podstawy poznawcze fizyki” spłonęło razem z mieszkaniem, podczas Powstania Warszawskiego, a jego znacznie skrócona wersja opracowana w latach 1949-1951 i złożona do druku w 1952 roku, nie uzyskała zgody cenzury na podstawie opinii A.Schafa i nagonki politycznej przeciwko autorowi(“idealistyczno-religiancka fizyka”)zorganizowanej i prowadzonej przez asystentów i studentów UW pod “wodzą” L.Kołakowskiego, Z.Baumana, W.Mejbauma, W.Krajewskiego.Dopiero październikowa “odwilż” umożliwiła w 1956 druk mocno okrojonej przez cenzurę(!)książki, a jej drugie wydanie (pełne, z uzupełnieniami redaktora pracy R.S.Ingardena) ukazało się w 1984 roku [6].Jakub Metallman tak określił filozofię przyrody:”...byłaby ona częścią metafizyki pojętej jako racjonalne poznanie stosunków wiążących różne obszary tego, co jest, z tym co transcendentuje, co leży poza brzegiem przyrodniczego poznania”[7].Cz.Białobrzeski znakomicie spełniał to określenie, gdyż poprzez kategorialną analizę fizyki zawsze dochodził do zagadnień metafizycznych. Jednocześnie od Nicalai Hartmanna przyjął ideę “zagadnień resztkowych”(die Restprobleme).Są nimi nierozwiązywalne przez naukę szczegółową np. fizykę, zagadnienia metafizyczne np. dotyczące istoty przestrzeni, czasu, materii, przyczynowości, które jednak występują jawnie (lub nie ) w danej nauce.N.Hartmann w swoim fundamentalnym dziele gnoseo-ontologicznym [8] przedstawił koncepcję uwarstwienia rzeczywistości. Każda warstwa ma własne jednostki bytu, jakościowo różne i wymagające różnych kategorii do analizy i opisu. Elementy niższej warstwy uczestniczą w wyższych ale nie odwrotnie.Każda warstwa niższa jest w swym istnieniu niezależna od warstwy wyższej. Najniższą warstwą rzeczywistości jest świat fenomenów zmysłowo dostępnych, a nad nim jest warstwa obiektów idealnych i zarazem potencjalnych oraz ostatnia warstwa “rzeczy samych w sobie”, która nigdy nie stanie się przedmiotem poznania. Warstwy wyższe są jakby wsparte na niższych, obecnych w nich.Cz.Białobrzeski, metafizykę N.Hartmanna wzbogaca przez wydobycie z materiału kategorialnego mechaniki kwantowej pojęcia "“potencjalności" i dokonania przy pomocy tej kategorii spójnej logicznie ,realistycznej interpretacji głównych pojęć i praw fizyki świata atomowego [9].Matematycznym wyrazem potencjalności jest funkcja falowa “psi”. Potencjalność jest realnością jakościową ,wywodząca się ze sfery (warstwy) wyższej ale działającą w warstwie niższej. Ona sama nie jest prawdopodobieństwem(bo to, jest elementem stanu świadomości czyli wiedzą poznającego a nie realnością zewnętrzną)) lub gęstością przestrzenną prawdopodobieństwa lecz realnym czynnikiem wpływającym na układ kwantowy. Akty pomiarowe zmieniają potencjalność układu, ale te zmiany nie są przestrzenne, gdyż są przedstawiane jako wektory w przestrzeni Hilberta.Cząstki elementarne i oddziaływania między nimi mają swoją osnowę sprawczą- potencjalność ,byt należący do warstwy transcendentnej. Następnie Cz.Białobrzeski łączy potencjalność z kategorią struktury, ustroju, systemu oraz wprowadza hierarchię struktur rzeczywistości.Potencjalność przyrody jest rozczłonkowana na potencjalności podukładów, podsystemów i stąd bierze się różnorodność w przyrodzie ,gdyż każdy podukład jest sterowany przez jakościowo różną potencjalność indywidualną.Za Dunsem Szkotem stwierdza, że materia utworzona jest ze skończonej liczby elementów, natomiast jej stany w realności ogólnej potencjalności są nieskończenie liczne. W liście do Maxa Borna (1.II.1939) napisze:” ogólna potencjalność może być zinterpretowana teologicznie-za jej pośrednictwem Bóg jest wszechobecny także w świecie nieorganicznym”.W dalszym rozwinięciu, Cz.Białobrzeski opuszcza ontologię fizyki i przechodzi w obszary innych nauk przyrodniczych formułując hipotezę, iż potencjalność ogólna organizuje świat ożywiony i objawia nową formę – świadomość ,która jest osnową całego Bytu, wszystkiego co istnieje [10].Jakie były echa i związki filozofii fizyki Cz.Białobrzeskiego a zwłaszcza jego hipotezy “potencjalności” z biegiem wydarzeń i rozwojem fizyki na świecie ?Fizyka rosyjska w osobach Focka, Błochincewa, Frenkela wykazała żywe zainteresowania ideą potencjalności i opublikowano propozycję matematyzowalności tej idei o nazwie “ pole kwantowe”[11].D.Bohm i jego grupa [12], wprost nawiązali do koncepcji Cz.Białobrzeskiego wprowadzając “potencjał kwantowy”, a L.de Broglie z uczniami wskazywał na tę interpretację funkcji falowej “psi”, jako na najpoważniejszą próbę realizmu krytycznego bazującego na mechanice kwantowej[13].Rezonans idei “potencjalności” Cz.Białobrzeskiego w kraju, był prawie niezauważalny, z racji ogólnie bardzo niskiego poziomu wykształcenia filozoficznego większości fizyków polskich, no i niewątpliwego dyktatu kulturowego sowieckiego marksizmu-leninizmu, utrzymywanego przez grupę Schafa-Kołakowskiego na UW i w PAN. Literatura[1] Sur lequilibre thermodynamique dune sphere gazeue,Bull.Acad.Sc.Cracovie,A,264,(1913)[2] La Thermodynamique des etoiles.Paris,1931[3] Dwa prądy ideowe w mechanice kwantowej, Mathesis Polska,10,1,1935[4] New Theories in Physics,Paris,1939[5] Synteza filozoficzna i metodologia nauk przyrodniczych, Nauka Polska,25,37,1947[6] Podstawy poznawcze fizyki świata atomowego,Warszawa,1984[7] Kwartalnik Filozoficzny,nr.3,1925,s.138-139[8] N.Hartmann, Der Aufbau der realen Welt,Heidelberg,1924[9] Problem uwarstwienia rzeczywistości, w : Wybór pism Cz.Białobrzeskiego, pod red.M.Sawickiego,Warszawa,1964[10] loc.cit., pozycja[6],s.272-287.[11] Uspiechi Fiziczieskich nauk,XLIV,1,s.174[12] D.Bohm , Quanta and Reality,London,1962[13] Nuovo Cimento,1,37.50.1955
No modern scientist comes close to Einstein's moral as well as scientific stature (John Horgan)
Nowości od blogera
Inne tematy w dziale Kultura
