PISMO PHAGS-PA – PREKURSOR ESPERANTA

Pismo phags-pa wywodzi się z pisma tybetańskiego, ale w odróżnieniu od niego zapisywane je pionowo zgodnie z konwencjami mongolskimi i chińskimi.

Edykt cesarski datowany na rok smoka (1328?), w języku mongolskim, pieczęcie są po chińsku.

Pismo Phags-Pa lub pismo kwadratowe to alfabet alfasylabowy stworzony przez tybetańskiego lamę Drogön Chögyal Phagpa dla cesarza Kubilaj-chana za panowania dynastii Yuan (1279–1368) jako ujednolicone pismo dla wszystkich języków imperium mongolskiego.

W momencie ustanowienia dynastii Yuan terytorium było rozległe, zamieszkiwało go wiele grup etnicznych oraz istniała wielka różnorodność języków i pism, co utrudniało rozpowszechnianie edyktów. Była to dynastia mongolska założona według tradycji chińskiej w 1271 roku przez Kubilaj-chana, wnuka Czyngis-chana. Dynastia ta panowała w Chinach do 1368 roku.

Aby unormową pismo Kubilaj-chan, założyciel dynastii Yuan, nakazał wielkiemu mistrzowi buddyzmu tybetańskiego Drogön Chögyal Phagpa, będącemu piątym przywódcą szkoły buddyzmu tybetańskiego sekty Sakya zrewaloryzować pismo mongolskie, stając się w ten sposób pismem Phags-pa, znanym również jako „nowymi znakami Mongołów”.

Opierając się na połączeniu pisma mongolskiego i pisma arabskiego, jego użycie ograniczało się do dokumentów urzędowych i paszportów. Powstałe 38 litery były znane pod różnymi nazwami, m.in. np. „pismem kwadratowym” ze względu na kształt.

Pomimo swojego pochodzenia (tybetański jest pisany poziomo), pismo było pisane pionowo od góry do dołu, zgodnie z wcześniejszymi pismami mongolskimi. Alfabet ten nie był powszechnie akceptowany i wyszedł z użycia wraz z końcem dynastii Yuan w 1368 roku obalonej prze dynastię Ming. Jednak nadal był używany jako alfabet fonetyczny w nauce języka chińskiego przez Mongołów.

Pismo Phags-pa było głównie rozpowszechnione w dużych miastach i kręgach oficjalnych czterech wielkich chanatów mongolskich.

Władcy nie dążyli do niszczenia języków i pism innych narodów ani narzucania ich siłą.

Porównanie pisma Phags pa i alfabetu Hangeul.

Podczas swoich kampanii wojskowych rządzący szanowali tradycje historyczne i kulturowe różnych regionów, co pozwoliło na zachowanie języków i pism różnych grup etnicznych, w tym znaków chińskich. Doprowadziło to do powstania zjednoczonego wieloetnicznego imperium.

Obszerna dokumentacja użycia niniejszego pisma zapewnia współczesnym lingwistom duży wgląd w zmiany, które zaszły od tego czasu w języku chińskim i innych językach azjatyckich tego okresu.

W starożytnych Chinach nie było dowodów osobistych, ale istniały dwa rodzaje podobnych dokumentów: talizmany i edykty. Talizmany służyły do potwierdzania tożsamości, a edykty były używane przez starożytne chińskie sądy do przekazywania rozkazów, przemieszczania wojsk, mianowania urzędników, nagradzania bohaterów, przekraczania punktów kontrolnych, ustalania tożsamości, a także do różnych spraw wojskowych, gospodarczych, pocztowych i inspekcyjnych.

Talizmany miały w różnych czasach różne nazwy, formy i funkcje. Dynastia Yuan odziedziczyła ten system, wprowadzając w nim innowacje, na przykład decydując się na włączenie pisma Phags-pa.

Pismo to było niezbędnym narzędziem do zrozumienia systemu komunikacji, wymiany kulturalnej i handlowej między Państwem Środka a Zachodem w czasach dynastii Yuan.

Banknot z dynastii Yuan i jego matryca, łącząca pismo phagpa i sinogramy.

Podczas mojej wędrówki po prowincji Gansu nadażyła mi się okazja odwiedzić Muzeum Prowincji Gansu w Lanzhou i zobaczyć talizman znaleziony w magazynie złomu w Lanzhou.

Jest to stop żelaza i ołowiu, mający 18 cm wysokości, 11,7 cm średnicy i ważący 247 gramów.