Legendarne życie „chińskiego Szekspira”

Wieczorem 15 września 1991 roku w Szpitalu N°4 Uniwersytetu Pekińskiego zmarł niski i chudy starszy mężczyzna. Pierwotnie wrócił do Pekinu, aby odwiedzić krewnych, ale nie spodziewał się, że tutaj umrze.

W latach trzydziestych był najsłynniejszym chińskim pisarzem za granicą, nazywał się Xiong Shiyi, wcześniej znany jako Lin Xiong obok słynnego pisarza Lin Yutanga.

W 1934 roku jego angielska sztuka "Wang Baochuan" stała się światowym hitem, a „New York Times” okrzyknął jej autora „chińskim Szekspirem”. Przetłumaczona na wiele języków jego powieść „Most Nieba” (1943) jest bestsellerem w Europie i Stanach Zjednoczonych.

Z różnych powodów ten „chiński Szekspir” nie jest zbyt znany w Chinach kontynentalnych. Dopiero w 2023 roku publikacja jego biografii „Chinese Shakespeare” autorstwa Zheng Da, profesora honorowego Uniwersytetu Suffolk w Bostonie, pozwoliła większej liczbie chińskich czytelników na ponowne zapoznanie się z jego historią. Jest ważnym pisarzem, który został zapomniany w odmętach historii, ale jest także niezastąpionym nazwiskiem w historii współczesnej chińskiej wymiany kulturalnej.

"Wang Baochuan": objawienie dla ludzi Zachodu

30 października 1935 roku transatlantycki liniowiec "Berengaria" opuścił Londyn i udał się do Nowego Jorku.

Wśród wielu znanych gwiazd filmowych, tancerzy i reżyserów na pokładzie, jeszcze większe wrażenie na pozostałych pasażerach robi ubrana klasycznie i elegancko para Chińczyków, o pogodnym usposobieniu i biegle władająca językiem angielskim.

Ten moment jest kluczowym w życiu Xionga Shiyi, ponieważ wkrótce zostanie on pierwszym chińskim reżyserem, który pojawi się na Broadwayu ze sztuką „Wang Baochuan”, którą sam napisał i wyreżyserował. Kiedy przebywał ze swoją grupą w Nowym Jorku w hotelu Edison, najsłynniejszym w kraju, donosiły o tym codzienne gazety. Amerykańska wersja sztuki „Wang Baochuan” została dobrze wyreżyserowana i wyprodukowana przez słynnego amerykańskiego producenta Morrisa Guesta. Wszyscy aktorzy są Amerykanami. Xiong Shiyi poprosił Mei Lanfang, aby ich wspaniałe kostiumy zostały wykonane ręcznie przez krawca w Suzhou.

Najbardziej znanym aktorem opery pekińskiej był Méi lán fāng, 梅兰芳 (1894-1961) grający wyłącznie role kobiece. Był pierwszym artystą, który promował operę pekińską w obcych krajach.

Być może w tym momencie Xiong Shiyi przypomniał sobie kroki, które doprowadziły go do tego punktu. Trzy lata wcześniej, w 1932 roku, 30-letni Xiong Shiyi wyjechał na Wschodni Uniwersytet do Londynu, aby przygotować się do doktoratu. Szybko zaprzyjaźnił się ze swoimi ulubionymi brytyjskimi pisarzami, takimi jak George Bernard Shaw i James Matthew Barrie. W tym czasie przez europejski krąg kulturowy przeszła krótka fala szaleństwa na „chińszczyznę” i ludzie byli bardzo zaciekawieni dziełami zabarwionymi chińskimi elementami.

Następnie George Bernard Shaw i Allardyce Nicoll, mentor Xionga Shiyi, zasugerowali mu napisanie tradycyjnych chińskich dramatów w języku angielskim. Allardyce Nicoll dodał, że jeśli zostaną dobrze zrobione, to być może pisarz osiągnie zarówno sławę jak i fortunę, gdyż te autentyczne chińskie dramaty rzadko były wystawiane na brytyjskiej scenie.

„Wang Baochuan wybiera męża na podstawie jego charakteru.” Legenda o Wang Baochuanie z dynastii Tang była przekazywana w Chinach z pokolenia na pokolenie. Jej wytrwałość i lojalność poruszyły serca wielu osób.

W pobliżu Wielkiej Pagody Dzikich Gęsi w południowym Xi'anie w prowincji Shaanxi znajduje się opuszczona jaskinia.

To właśnie w tej jaskini mieszkała Baochuan i jej mąż Rengui.

Baochuan urodziła się w bardzo zamożnej rodzinie. Od najmłodszych lat wyrozumiała, inteligentna i oddana rodzicom. Kiedy była już na tyle dorosła, że mogła wyjść za mąż, przekonała ojca, aby pozwolił jej odprawić ceremonię i wybrać męża, rzucając jedwabną kulkę w kształcie kwiatu hortensji. Piękno i inteligencja Baochuana były dobrze znane w całym mieście. W dniu wielkiej ceremonii cała młodzież arystokracji zebrała się przed balkonem, z którego miała zostać rzucona kulka. Rodzice czekali z niecierpliwością. Jednak nie wiedzieli, że Baochuan zakochała się już w młodym mężczyźnie o imieniu Xue Rengui, którego spotkała przypadkowo. Jego wyjątkowe cechy i talent zrobiły na niej ogromne wrażenie.

Chociaż Rengui był zwykłym człowiekiem o skromnym pochodzeniu, posiadał niezwykłe umiejętności w zakresie sztuk walki, dżentelmeńskie maniery i był dobry. Doceniał, że Baochuan była nie tylko piękna, ale także pełena wdzięku i elegancji, o arystokratycznym charakterze. Kiedy jednak Rengui dowiedział się, że pochodzi z zamożnej rodziny, złamało mu się serce, wiedząc, że nie będzie mógł się z nią ożenić.

Zachęcony przez swojego nauczyciela, Xiong Shiyi napisał dramat „Wang Baochuan” na podstawie tradycyjnej chińskiej opery „Czerwonogrzywy koń”.

Rozumiał, że dramat ten nie powinien być kopią tradycyjnych oper, ale powinien dokonać drastycznych zmian w fabule i formie tak, aby miał lepszy odbiór ze strony zachodniej publiczności. Aby nadać mu bardziej chwytliwy ton, zmienił pierwotną nazwę spektaklu na tytuł głównej bohaterki - "Wang Baochuan".

Przekształcił także bohaterkę, pierwotnie łagodną i uległą, w postać odzwierciedlającą kobiecy wizerunek pełny piękna i ducha. Aby brytyjska opinia publiczna zrozumiała fabułę, dodał także wiele tekstu wyjaśniającego.

Debiut sztuki „Wang Baochuan » był trudny, żaden brytyjski teatr nie chciał jej wystawić. Rzeczywiście, w ówczesnej świadomości zagranicznej publiczności „styl chiński” był jedynie „egzotycznym” zwyczajem, ale w rzeczywistości tak naprawdę nie rozumieli Chin. Jednakże Xiong Shiyi w dalszym ciągu z entuzjazmem prezentował swoje dzieła zespołom teatralnym i wydawnictwom.

W 1934 roku, kiedy dramat "Wang Baochuan" nie był jeszcze wystawiany, jego scenariusz został pomyślnie opublikowany i spotkał się z szerokim uznaniem krytyki. W tym samym roku brytyjski reżyser Priusa zafascynował się "Wang Baochuanem". Po próbach szybko wystawił setki przedstawień. Spektakl widział prawie każdy członek brytyjskiej rodziny królewskiej, a królowa Maria oglądała go aż osiem razy.

Następnie "Wang Baochuan" stała się popularna od Londynu po Broadway.

Począwszy od 27 stycznia 1936 roku, sztuka była wystawiana nieprzerwanie w Stanach Zjednoczonych przez ponad trzy miesiące, obejmując 105 przedstawień.

Żona prezydenta USA Franklina Roosevelta - Eleonora również widziała i nazwała to „uroczym, interesującym, subtelnym i odkrywczym dla mieszkańców Zachodu spektaklem”

Rycina Guan Lianga (1900-1986) chińskiego malarza, będącego ważnym przedstawicielem pierwszego pokolenia malarzy olejnych w Chinach i znanego z mieszania stylów artystycznych zachodnich i chińskich.

W chwili jego śmierci w 1991 r. nikt nie znał Xionga Shiyi. Jego nazwisko nie pojawiło się w niniejszym roku w Słowniku współczesnych pisarzy chińskich. Publikacja jego najważniejszych dzieł w Chinach kontynentalnych trwała około piętnastu lat i nadal istnieje wiele luk w badaniach nad jego dziełami, które należy wypełnić.

Ważnym powodem, dla którego jego prace nie zostały rozpowszechnione w Chinach, jest to, że przez większą część swojego życia pisał po angielsku i to właśnie ta bariera językowa spowodowała słabą dystrybucję jego dzieł.

Rozwój Xiong Shiyi rozpoczął się za granicą. Po sukcesie Wanga Baochuana pisarz zawiesił studia doktoranckie i skupił się na wystawianiu tej sztuki na całym świecie, ale jego wybór motywowały także czynniki zewnętrzne.

W 1935 roku, kiedy w Szanghaju wystawiano Wanga Baochuana, niektórzy krytykowali scenariusz, uznając go po prostu za sposób na przypodobanie się obcokrajowcom. W 1937 roku wybuchła wojna oporu przeciwko Japonii, kiedy Xiong Shiyi wrócił do swego rodzinnego miasta Nanchang, aby odwiedzić krewnych i wówczas został uwięziony. W końcu sprowadził żonę i trójkę dzieci z powrotem do Anglii, aby się tam osiedlić. Odtąd chiński świat literacki, do którego kiedyś aspirował, stał się możliwością w równoległym wszechświecie, który mu wymykał się.