Chiński los Pabla Picassa

12 października tego roku uroczyście otwarto ekspozycję prac Pabla Picassa w Muzeum Narodowym w Warszawie - "Picasso: Uroda i Dramat".

8 kwietnia 2023 roku minęła 50-ta rocznica śmierci słynnego artysty, który zmarł w wieku 91 lat w małym miasteczku na południu Francji, w Mougins.

Kariera artystyczna Picassa trwała ponad 70 lat, charakteryzując się ciągłymi skokami artystycznymi i innowacjami, od „okresu błękitnego i różowego” w jego wczesnych latach, po „okres afrykański” i „okres kubizmu” w ostatnich latach.

Dzieła każdego okresu budzą różnorodne emocje i refleksje. Picasso zawsze starał się zrozumieć i uczyć się od różnych kultur i sztuk z całego świata. Jego ocena sztuki orientalnej i inspiracje, jakie z niej czerpał, bardzo wcześnie stały się ważnym przedmiotem badań nad wymianą artystyczną między Wschodem a Zachodem.

Relacje Picassa z Chinami są przedmiotem licznych debat w kręgach kulturalnych i artystycznych.

Picasso powiedział kiedyś:

Urodziłem się w Hiszpanii, jestem malarzem. Ale gdybym urodził się w Chinach, byłbym poetą.

Malarz uwielbiał chińskie pismo i ilustracje, był bardzo ciekawy starożytnej tradycji chińskiej kaligrafii. Picasso zawsze miał pasję do chińskiego tuszu. W języku hiszpańskim nazywa się to tinta china [atrament chiński].

Chińczycy są wielkimi wynalazcami ołówka i atramentu. Picasso miał dużą kolekcję tych przedmiotów. Wiedział, że za pomocą tych instrumentów jest w stanie rysować, pisać czy malować coś innego niż technikami zachodnimi.

***

Szeroko rozpowszechniona anegdota na temat więzi Picassa z Chinami głosi, że spotkał on Zhanga Daqiana (1899-1983), mistrza malarstwa chińskiego, we Francji w latach 1950. Zhang Daqian pamięta, że Picasso oświadczył wówczas,

na Zachodzie nie ma sztuki, prawdziwą sztukę można znaleźć w Chinach.

Jednak ten zaskakujący komentarz Picassa pojawia się jedynie we wspomnieniach Zhanga Daqiana i nie ma żadnej innej wzmianki o wersji Picassa. To, czy Picasso rzeczywiście wydał takie oświadczenie, pozostaje historyczną tajemnicą.

„Kwiat brzoskwini wiosną”, to pejzaż powstały na rok przed śmiercią Zhang Daqiana, wywołał prawdziwe zamieszanie w sali aukcyjnej Sotheby's.

Niemniej jednak warto poznać fakty historyczne stojące za tą anegdotą. Z jednej strony prawdą jest, że Picasso jeszcze przed spotkaniem z Zhangiem Daqianem znał już chińską kulturę i malarstwo. W czerwcu 1956 roku chiński malarz Zhang Daqian trzykrotnie odwiedził Pabla Picassa, lecz nie był przyjęty przez artystę. Ale dzięki swojej wytrwałości udało mu się wreszcie umówić na spotkanie z wielkim hiszpańskim malarzem. Zhang z uwagą przyglądał się jego pracom i stwierdził, że nie są to oryginalne dzieła Picassa, lecz kopie obrazów Qi Baishi.

Pablo Picasso stwierdził, że

Qi Baishi był niezwykłym malarzem Orientu. Chińscy malarze są fantastyczni. Przez monochromatyczną rybę pana Qi wydaje się, że widzisz rzekę i jej ryby

Jeśli chodzi o bambus i orchidee namalowane chińskim tuszem, to nie uda mi się ich narysować.

Jeśli chodzi o sztukę, to przede wszystkim sztuka wasza, sztuka waszego kraju, Chiny... Nie rozumiem, po co Chińczycy przyjechali do Paryża uczyć się sztuki?

Chiński artysta w końcu na spotkaniu z hiszpańskim malarzemem ofiarował mu ikonografię Qi Baishiego z akwarelowymi drzeworytami.

Pablo Picasso powiedział kiedyś, że nie odważył się jechać do Chin, bo był tam Qi Baishi. Qi Baishi to wielki mistrz czczony przez Chińczyków i „niezwykły malarz Orientu”, jak twierdzi sam Picasso.

Wpływ kultury Wschodu na Picassa widać w wyrafinowanych liniach i kompozycjach jego wyrobów ceramicznych oraz dzieł kubistycznych. Mówi się, że symbolika i alegorie jego obrazów są inspirowane symboliką orientalną. Jego obraz „Flecistka i leżąca nagość” jest również uważany przez niektórych za charakterystyczny dla chińskiego malarstwa tuszem.

Dla chińskiego środowiska kulturalnego i artystycznego bezpośrednie kontakty z Pablo Picassem otworzyły okno na sztukę chińską.

W czerwcu 1915 roku chiński pedagog Cai Yuanpei odwiedził Picassa we Francji i kupił od niego co najmniej pięć dzieł, co oznaczało oficjalne wprowadzenie twórczości Picassa do Chin.

Cai Yuanpei powiedział o obrazach Picassa, że

na pierwszy rzut oka wydają się one rysunkami, ale tak nie jest. Wydają się być postaciami, ale nimi nie są.

Powiedział też, że

kiedy ktoś zobaczy jakąś rzecz i uzna ją za piękną, nie jest to nic innego jak wrażenie, jakie wyrażają różne linie.

Jest to także jedna z pierwszych relacji chińskiego uczonego o obrazach Picassa.

W latach czterdziestych lewicowe skłonności polityczne Picassa i jego członkostwo w Partii Komunistycznej zbliżyły go do Komunistycznej Partii Chin. W październiku 1944 roku Picasso ogłosił swoje członkostwo we Francuskiej Partii Komunistycznej. Gazety KPCh opublikowały tę wiadomość, a z tej okazji w Yan’an zorganizowano wystawę obrazów Picassa.

W latach 1935–1948 Yan’an było siedzibą KPCH, której bojownicy przedostali się do w czasie Długiego Marszu. Chińscy komuniści uważają to miasto za kolebkę rewolucji, która doprowadziła w 1949 roku do powstania Chińskiej Republiki Ludowej.

Według przekazów historycznych Picasso posiadał wiedzę o Mao Zedongu. Li Pei, żona Guo Yonghuaia, założyciela projektu „Dwie bomby, jeden satelita”, pamięta, że Picasso poprosił Deng Fa, przywódcę Partii Komunistycznej, który przybył do Francji w sprawach służbowych w 1945 r., aby ofiarował obraz olejny Mao Zedongowi, jako świadectwo jego podziwu dla siedziby w Yan'an. Li Pei twierdziła, że widziała ten obraz osobiście. Niestety Deng Fa, który przewoził obraz, zginął w katastrofie lotniczej w 1946 roku, wracając do Yan'an z Chongqingu. Obraz musiał zaginąć wraz z nim w katastrofie lotniczej 8 kwietnia1946 roku.

Picasso stworzył Gołębicę Pokoju na Światową Konferencję Pokojową, która była wówczas jednym z jego najpopularniejszych dzieł w Chinach.

Nowe Chiny wyemitowały trzy zestawy znaczków, w sumie dziewięć, zatytułowane obrona pokoju na świecie, przedstawiające trzy gołębie pokoju Picassa. Chińska misja sympatii dla Korei Północnej w 1953 r. również wykorzystała Gołębicę Pokoju narysowaną przez Picassa do stworzenia wspaniałego pamiątkowego medalu „Niech żyje pokój”. Świadczy to niewątpliwie o tym, że uznanie i upowszechnienie sztuki Picassa osiągnęło historyczny szczyt w pierwszych latach powstania Nowych Chin.

W latach 60. i 70. styl większości dzieł Pabla Picassa w oczywisty sposób nie odpowiadało stylowi artystycznemu chińskiej czerwonej rewolucji, co powodowało jego ciągły ostracyzm i marginalizację. Dopiero po reformie i otwarciu Chin w 1978 r. dzieła zachodnich artystów, takich jak Picasso, powróciły na pierwszy plan i ponownie zyskały uznanie warstw społeczeństwa.

Niektóre arcydzieła Picassa sukcesywnie trafiały do chińskich podręczników szkół podstawowych i średnich, m.in. obraz olejny "Le Rêve" ("Marzenie") z 1932 r.

oraz słynny kubistyczny obraz "Guernica" z 1937 r.

Ponadto obrazy Picassa cieszyły się dużym zainteresowaniem na chińskim rynku kolekcjonerskim, osiągając astronomiczne ceny w największych domach aukcyjnych i stając się symbolem bogactwa.

W tym okresie chińskie kręgi kulturalne pogłębiły swoją refleksję na temat Pabla Picassa, nie ograniczając się już do interpretacji samych obrazów. Na przykład krytyk literacki Chen Danqing powiedział kiedyś, że istnieje wiele powodów, dla których nie można zrozumieć Picassa, a jednym z nich jest to, że „jego czas nie przyszedł, tylko on przyszedł”.

Od czasu reformy i otwarcia Chin, dzieła Picassa w coraz większym stopniu stają się częścią chińsko-francuskiej wymiany kulturalnej. W 1983 roku prezydent François Mitterrand promował pierwszą wystawę oryginalnych dzieł Pabla Picassa w Chinach. „Wystawa dzieł oryginalnych” Picassa trwała dwadzieścia dni w Narodowym Muzeum Sztuki w Chinach i zaprezentowano aż 33 dzieła.

W ciągu następnych trzydziestu lat oryginalne dzieła Picassa były kilkakrotnie wystawiane w Chinach.

***

Yan Pei-Ming- chiński malarz rodem z Shanghai’u mieszkający we Francji wspomina jak pierwszy raz zobaczył obrazy Picassa w paryskim Centrum Pompidou, kiedy przyjechał do Francji w 1980 roku i doznał spektakularnego szoku.

Yan Pei Ming, jeden z najbardziej dynamicznych i eksperymentalnych chińskich malarzy na międzynarodowej scenie artystycznej, jest szczególnie znany ze swoich epickich rozmiarów obrazów przedstawiających kultowe postacie.