Jego godność ma różne oblicza językowe: Tchang Kai-chek, Chiang Kai-Shek, Chang Kai-chek lub Jiang Jieshi. W polskiej transkrypcji - Czang Kaj-szek.
Życie Czang Kaj-szeka (1887 - 1975) otacza XX wiek w Chinach. Między założeniem Republiki przez Sun Yat-sena w 1911 r. a zwycięstwem Mao Zedonga w 1949 r. Czang Kaj-szek był odpowiedzialny za utrzymanie spójności Chin zagrożonych przez „watażków i japońskiego najeźdźcę”.
Pozwolił Chinom na uzyskanie statusu „Wielkiego Kraju” i miejsca w Radzie Bezpieczeństwa ONZ, ale nie był w stanie walczyć z korupcją w swoim otoczeniu i zawiódł determinację komunistycznych buntowników. Nie zdołał przeszkodzić ich liderowi Mao w wygraniu zakładu.
Urodzony w 1887 r. w rodzinie kupców i rolników na wschodnim wybrzeżu Chin, w prowincji Zhejiang, Czang był jednym z tych oficerów, którzy na przełomie wieku wyjechali do Japonii, gdzie odkryli azjatycką ścieżkę modernizacji. W Japonii nawiązał kontakty, które wprowadziły go w otoczenie Sun Yat-sena, ojca chińskiego nacjonalizmu.
Czang powrócił do Szanghaju po rewolucji 1911 roku (Powstanie w Wuchangu) , która była świadkiem nadejścia Republiki, powrotu Sun Yat-sena ze Stanów Zjednoczonych, ale przede wszystkim upadku Chin i ich rozpadu na „ksiąstewka” rządzone przez „panów wojny”.
W tym kontekście w kontakcie z podziemnymi kręgami Szanghaju, staje się majsterkowiczem Sun Yat-sena stojącego na czele secesjonistycznego rządu w południowych Chinach.
To właśnie jako wysłannik Suna, który dokonał wyboru sojuszu antyimperialistycznego (i który przyjmuje sowieckich doradców), Czang wyjechał do Moskwy w 1923 r. na czteromiesięczny staż. Po powrocie został mianowany dyrektorem Oficerskiej Akademii Wojskowej (Whampoa) koło Kantonu, założonej na wzór sowiecki. To właśnie tutaj powstanie całe pokolenie kadr, w tym komunistów, jak Lin Biao czy Zhou Enlai.
Sun Yat-sen umiera w 1925 roku. Czang, który wcześniej nie dominował w tym środowisku ma jedyny atut: kontrolę nad akademią i armią. W ten sposób przejmuje kontrolę nad nacjonalistyczną partią Guomindang, której celem jest zjednoczenie Chin, położenie kresu zachodnim ustępstwom i przywrócenie pełnej niepodległości kraju.
Z pomocą sowieckich doradców, takich jak Borodin i Galen, Czang zapewnił sobie kontrolę nad dorzeczem Jangcy, zajął Nanjing, gdzie założył swoją stolicę 22 marca 1927 r., a następnie nadzór nad Szanghajem od 26 marca 1927 r. W trakcie swoich podbojów zajmował zachodnie koncesje i zażądał wycofania z nich obcych wojsk. Ale nie zamierzał przysięgać wierności swoim komunistycznym sojusznikom!
12 kwietnia 1927 w Szanghaju Chang pozbawił życia tysiącom robotników i komunistów, którzy pomogli mu przejąć miasto. Ostatecznie zrywa stosunki ze swoimi sowieckimi sojusznikami po utworzeniu w Nankinie nacjonalistycznego rządu pod przewodnictwem Wang Tsing-mei 3 kwietnia 1927 r., w grudniu 1927 r. zmiażdżył ruch rewolucyjny w Kantonie. Wreszcie 2 czerwca 1928 r. zajął opuszczony przez „watażków” Pekin.
W ten sposób w ciągu trzech lat udaje mu się zjednoczyć większość chińskiego imperium. Nie wykorzysta jednak tych lat dla narzucenia stabilnego porządku.
Wybrany na prezydenta Republiki 4 października 1928, Czang przeniósł się do stolicy w Nankinie. Czerpie korzyści ze środowiska biznesowego, które krzyżuje się z przestępczością zorganizowaną w Szanghaju. Szybko jednak rezygnuje z konkretnej reformy rolnej i brakuje mu projektu współmiernego do postawionych wyzwań.
Poślubiając Song Meiling w 1927 roku,
Czang rzeczywiście sprzymierzył się z rodziną Song, jednym z największych klanów biznesowych w kraju, powiązanym ze Stanami Zjednoczonymi, a także z Sun Yat-senem.
Na wzór swojej żony, podobnie jak wcześniej Sun, przeszedł na chrześcijaństwo protestanckie. Jego głównym celem pozostaje utrzymanie państwa przy pomocy zmodernizowanej armii i niemieckich doradców, takich jak von Seeckt.
Pragnąc odciągnąć młodych działaczy Guomindangu od Zachodu, stara się ożywić chińskie tradycje i ogłasza Dzień Konfucjusza świętem narodowym. Jednak pomimo praktyk przywodzących na myśl autorytarne reżimy w Europie, takich jak jego milicje nazywane „Niebieskimi Koszulami”, Czang okazuje się w rzeczywistości niezdolnym do rzeczywistego kontrolowania kraju, nie mówiąc już o jego przekształcaniu. Gospodarka nadal upada, a wśród jego najbliższych panuje korupcja.
Czang musi przede wszystkim stawić czoła Japonii, która zajęła Mandżurię w 1932 roku i nadal mnoży incydenty. Wokół niego wodzowie Guomindangu wahają się, co dalej?
Wang Tsing-mei opowiada się za kompromisem z Japończykami, Czang zwleka. Skłania się do konfrontacji i pokazuje, że jest gotowy do sprzymierzenia się w tym celu z chińskimi komunistami. Ci ostatni pod koniec Długiego Marszu w 1935 roku schronili się w górskiej kryjówce w Chensi. Prawdę mówiąc, nie chcą walczyć na linii frontu z Japończykami.
16 grudnia 1936 r. w Xi'an Czang został uprowadzony przez żołnierzy byłego gubernatora Mandżurii Tchang Hieue-leang, aby przekonać go do działania przeciwko Japończykom. Ci ostatni nie dają mu jednak na to dość czasu. Po incydencie na moście Marco Polo zajmują Pekin 29 lipca 1937, Szanghaj 9 listopada 1937, Nankin 13 listopada 1937 i wreszcie Kanton 21 października 1938. Jest to preludium II wojny światowej. Podczas gdy jego główny współpracownik Wang Tsing-mei tworzy projapoński rząd w Nankinie, Czang schroni się w Chongqing w prowincji Syczuan i podejmuje desperacki opór przeciwko najeźdźcy. Przystąpienie do wojny Związku Radzieckiego, a zwłaszcza Stanów Zjednoczonych w 1941 roku, zmienia sytuację. Pozwala to Czangowi wyjść z wojny obok „wielkiej czwórki”.
Nadchodzi upadek.
Rosną napięcia z Amerykanami, którzy nie ufają Czangowi, widząc w jego otoczeniu powszechną korupcję i nieskuteczność jego władzy. Z drugiej strony komuniści, trzymając się z dala od konfliktu z Japończykami, konsolidują swoją obecność na wsi, a przede wszystkim budują w 1945 roku nowoczesną armię dzięki pomocy sowieckiej z Mandżurii.
Czang, który wydawał się mieć wszystkie karty w ręku, wznowił wojnę domową w 1946 roku. Ale jego pierwsze zwycięstwa po raz kolejny nie były w stanie wyeliminować wroga na dobre.
Dowództwo wojskowe jego armii jest słabe, w przeciwieństwie do komunistycznych przywódców, takich jak Lin Biao, którzy prowadzą nowoczesną wojnę z przypadkową amerykańską pomocą. Armia komunistyczna dzięki reformom rolnym osiąga poparcie chłopskie, podczas gdy ich partyzanci demoralizują armię nacjonalistyczną. Od pierwszych niepowodzeń władza Czanga się załamuje, wzrastają dezercje. Otwierają się drzwi do zwycięstwa Mao Zedonga w 1949 roku.
Po kapitulacji Japonii i zakończeniu II wojny światowej chińska wojna domowa, w której nacjonaliści zmierzyli się z komunistami, szybko obróciła się na korzyść tych ostatnich. 8 grudnia 1949 nacjonalistyczny przywódca Czang Kaj-szek uciekł i schronił się na tajwańskiej wyspie Formozie, gdzie utworzył rząd w asyście swojego syna Chiang Ching-kuo. W rzeczywistości przejmuje kontrolę nad tajwańską populacją przywiązaną do swojej specyfiki, która przez pięćdziesiąt lat była pod japońską dominacją.
Czang Kaj-szek po porażkach Kuomintangu w walkach z oddziałami Mao rezygnuje z funkcji prezydenta 21 stycznia 1949 roku.
Dzięki amerykańskiej pomocy Tajwanowi udało się stopniowo rozwinąć, z udaną reformą rolną, po której nastąpił prawdziwy rozkwit przemysłu w latach 60. Jednak dopiero ponad dziesięć lat po śmierci Czanga, w 1975 r., Tajwan stał się demokracją: proces rozpoczął się w 1986 roku.
Po śmierci generalissimusa 5 kwietnia 1975 r. rząd tajwański zorganizował kult wokół jego pamięci i stworzył mauzoleum na ogromnej esplanadzie w centrum Taipei.
Wraz z pojawieniem się na wyspie „czysto” tajwańskiego nacjonalizmu, kult ten został odłożony na bok, a postać bohatera ponownie jest oglądana bardziej krytycznym okiem. Paradoksalnie poprawia się wizerunek Czang Kaj-szeka w Chinach kontynentalnych, gdzie Chińczycy uznają jego zasługi w wace z najeźdźcą.
Czang pojawia się w bilansie jako modernistyczny dyktator, któremu nie udało się zmienić losu Chin, tak jak to uczynił Mao Zedong. Niezdolny do stworzenia nowej potęgi na skalę Chin, tajwański wódz ucierpiał na skutek wydarzeń. Mao Zedongowi udało się zjednoczyć Chiny kosztem bezwzględnego totalitaryzmu i dziesiątek milionów zgonów.
Inne tematy w dziale Kultura
