Afera rublowa - mity i fakty

1. Geneza

W spadku po PRL pozostało zadłużenie zagraniczne nominowane w jednostkach rozrachunkowych RWPG tj. rublach transferowych, które na koniec 1989 wynosiło  5,8 mld rubli. Odpowiadało to wartości ok. 55% rocznego importu PRL ze strefy RWPG, dotyczącego najprawdopodobniej głównie dostaw surowców energetycznych, rud metali i uzbrojenia z ZSRR.

W 1990 r. nastąpiło zwiększenie polskiego eksportu w rublach transferowych z 11,3 mld do 13,5 mld przy jednoczesnym spadku importu z 10,34 mld do 6,9 mld - tak duży spadek importu wynikał z przechodzenia na rozliczenie dewizowe swojego eksportu kolejnych krajów RWPG , w szczególności ZSRR.  Uwzględniając  pozostałe składniki bilansu płatniczego (w tym np. dodatnie saldo usług 0,72 mld rubli oraz dokonane spłaty zadłużenia 0,82 mld rubli) uzyskana nadwyżka płatnicza wyniosła w 1990r. 6,768 mld co łącznie z analogiczną nadwyżką z 1989 w kwocie 0,333 mld dało sumę 7,1 mld rubli należności Polski w rublach transferowych. Jednocześnie w wyniku bieżących spłat zadłużenia zobowiązania rublowe pozostałe po PRL  zmniejszyły się do kwoty 4,8 mld rubli na koniec 1991 r.

Uzyskane z eksportu należności rublowe były wymieniane w Banku Handlowym po oficjalnym kursie NBP 2100 PLZ = 0,21 PLN czyli w sumie za kwotę ok. 1,5 mld PLN = ok. 1,6 mld USD.

Źródło danych : Duży Rocznik Statystyczny 1992

 

2. Mechanizm

Generalnie w publikowanych opiniach funkcjonują 2 wątki określane pod mianem "afera rublowa" :

1) patologiczne dla gospodarki było uzyskanie samej nadwyżki handlowej w rublach transferowych, która uważana jest za czystą stratę państwa,

2) część faktur eksportowych nie miała pokrycia w dokumentach celnych czyli w fizycznych dostawach lub też zapisane w fakturach ceny eksportowe w rublach znacznie przekraczały średnie ceny w innych podobnych transakcjach.

 

3. Skutki

Eksport rublowy realizowany po 1989 dotyczył głównie długoterminowych umów i kontraktów zawartych  przez sektor państwowy w czasach PRL. Była to produkcja tej części przemysłu, którego strukturę przez lata optymalizowano - dużym nakładem kosztów - na potrzeby przede wszystkim ZSRR (w ramach podziału specjalizacji produkcji w RWPG  - np. produkcja statków, obrabiarek, licencyjnych śmigłowców Mi-2 i samolotów An-2). Zaprzestanie tego eksportu od 1 stycznia 1990 oznaczałoby jeszcze  większy spadek produkcji i PKB oraz wzrost bezrobocia w 1990 r, a także naraziłoby na dodatkowe straty z tytułu odszkodowań za jednostronne zerwanie umów. Poza tym do kwoty niespłaconych zobowiązań Polski tj. długu 4,8 mld rubli, nadwyżka tylko bilansowała te zobowiązania (takie zbilansowanie wcześniej czy później i tak musiałoby nastąpić).

Natomiast zawyżone ceny lub nie skonsumowane przez odbiorców rosyjskich faktury eksportowe obciążają ... stronę rosyjską. W najgorszym przypadku faktury sfałszowane wyłącznie po stronie polskiej  i nie potwierdzone w ewidencji strony rosyjskiej, jak każde fałszerstwo były pospolitym przestępstwem i stanowiły 100% materiał dowodowy przeciwko ich wystawcom.

Wg http://www.abcnet.com.pl/node/3201 wystąpiła jedna transakcja eksportu ziemniaków na kwotę 100 mln rubli (równowartość 21 mln PLN) w której cena za 1 tonę znacząco - tj, 20-krotnie - przewyższała najniższe ceny z innych transakcji. Żródło podaje także przykład 1 udokumentowanej transakcji bez dostawy towarów na kwotę 70 mln rubli (równowartość ok. 15 mln PLN) której finałem było aresztowanie dyrektorów firmy eksportującej.

 

4. Finał

NBP wykupił z Banku Handlowego należności 7 mld rubli transferowych za kwotę 1,739 mld PLN.

27 października 1994 zostało parafowane porozumienie ramowe pomiędzy rządem RP a rządem Federacji Rosyjskiej, w wyniku którego wzajemnej kompensacie (tzw. "opcja zerowa") podlegają wszystkie wzajemne zobowiązania w rublach transferowych, USD, dolarach clearinowych i rublach radzieckich powstałe przed 1 stycznia 1991 roku tj:

- zobowiązania Polski  -  4,7 mld rubli transferowych i ok. 2 mld USD

- należności Polski  - 7 mld rubli transferowych i 336 mln USD

Źródła :

http://new-arch.rp.pl/artykul/31630.html

http://new-arch.rp.pl/artykul/39215_Dlug_publiczny_rosl_wolniej_niz_inflacja.html

 

5. Podsumowanie

Z powyższych danych wynikają nastepujące wnioski :

1) po zbilansowaniu zobowiązań i należności nominowanych w tych samych walutach, otrzymujemy 1,664 mld USD zobowiązań spłacone kwotą 2,3 mld rubli transferowych czyli po kursie 1,3822 rubla z 1 USD - oznacza to praktycznie, że przyrost rezerw dewizowych NBP z 1990 do kwoty 1,664 mld USD, kosztował NBP 0,571 mld PLN czyli ok. 0,35 PLN za 1 USD (podczas gdy w 1990 oficjalny oraz wolnorynkowy kurs USD wynosił ok. 0,95 PLN),

2) koszt spłaty długu PRL 4,7 mld rubli transferowych obciążył Skarb Państwa kwotą zaledwie 1,168 mld PLN - przypomnę że w czasach PRL 4,7 mld rubli odpowiadało prawie połowie rocznego importu z RWPG, którego sfinansowanie powodowało w Polsce - wg obiegowych opinii - m.in. olbrzymie braki na rynku detalicznym  jak też znaczny ubytek dewiz pozyskanych z kredytów (w postaci licencji, wsadu dewizowego do produkcji eksportowej lub reeksportu gotowych produktów).

 

Jeżeli nie popełniłem większych błędów w obliczeniach, "afera rublowa" okazuje się olbrzymim sukcesem finansowym Polski lat 90-tych.