O Janie Hewelke w 400. rocznicę urodzin

Dzisiaj, 28. stycznia mija 400. rocznica urodzin wielkiego naszego krajana Jana Hewelke (Hewełke?, Hewel?). Urodził się w Gdańsku, w rodzinie patrycjuszowskiej. Ojciec Abraham Hewelke był właścicielem browaru i kilku kamienic w Gdańsku. Mama Kordula była drugą żoną Abrahama. Łącznie dwie żony dały Abrahamowi aż trzynaścioro dzieci. Wieku dojrzałego dożył tylko Jan i jego cztery siostry.

Po ukończeniu gimnazjum w Gdańsku dziewiętnastoletni Jan został wysłany przez ojca na studia do Niderlandów. Tata zadbał wcześniej, żeby prawdopodobnie niemieckojęzyczny z domu syn nauczył się polskiego w miejscowości Gądecz koło Bydgoszczy.

W gimnazjum był pod niewątpliwym wpływem swojego nauczyciela matematyki Pawła Krügera, który zaraził młodego ucznia pasją do badań astronomicznych. Podobnie do współczesnych mu Tychona Brahe i Jana Keplera, którzy w obserwatorium królewskim na hradczańskim zamku w Pradze mierzylli bardzo dokładnie ruchy planet i gwiazd, Piotr Krüger przy pomocy wykonywanych własnoręcznie przyrządów pomiarowych zbierał dane o położeniach ciał niebieskich.

Po drodze do Holandii dokonał obserwacji zakrycia Saturna przez Księżyc. Była to pierwsza samodzielna obserwacja astronomiczna młodego Jana. Pozostając wierny astronomii rozpoczął w Lejdzie studia prawnicze latynizując swoje nazwisko wpisem do ksiąg uczelni jako "Johannes Hevelius Dantiscanus".

Podczas studiów udał się do Anglii gdzie nawiązał owocne w przyszłości kontakty z przyszłymi członkami Royal Society. Odwiedził jeszcze, również owocnie jeśli chodzi o naukowe kontakty, Paryż. Wyjazd do Włoch w celu spotkania się z Galileuszem nie doszedł do skutku, bo trzeźwo myślący ojciec przywołał go do Gdańska, gdzie był potrzebny do prowadzenia rodzinnego browaru.

Był to czas najwiekszej ekspansji terytorialnej szarpanej przez sąsiadów Rzeczypospolitej.

Gdańsk był ważnym polskim portem. W tamtych czasach z gdańskiego portu wypływało 80% polskiego eksportu. Było to głównie zboże, w którym 1/3 stanowiła pszenica. Rocznie port gdański ekspediował wtedy towary wagi blisko ćwierć miliona ton(!).  Warto zwrócić uwagę że ten eksport oparty był o towary z dorzecza Wisły z niewielkim dodatkiem spławianych z Litwy przez Kanał Augustowski towarów litewskich. Udział w polskiej gospodarce rzekomo obfitych w zboże z terenów ukraińskich wygląda na znikomy.

Tak jak Brahe, Galileusz czy Krüger  również Jan Hewełke(Hewelke?) badał niebo posługując się specjalnie do jego obserwacji zbudowanymi przyrządami. Niektóre bardziej budowały mu PR niż były przydatne w obserwacjach.

Obok rysunek lunety długości 45 metrów zbudowanej pod Gdańskiem przez pełnego pasji i fantazji astronoma - browarnika.

Niemiecka Wikipedia zarzuca Polakom, że Heweliszowi podobnie jak Kopernikowi czy Farenheitowi - niemieckojęzycznym uczonym chcą przypisać polską przynależność państwową.

"Ähnlich wie auch Nicolaus Copernicus, Daniel Gabriel Fahrenheit und andere deutschsprachige Wissenschaftler wird er aufgrund der damaligen politischen Zugehörigkeit seiner Heimatstadt auch als Pole bezeichnet bzw. es wird ihm ein polnischer Name zugeschrieben."
(Podobnie jak Mikołaj Kopernik , Daniel Gabriel Fahrenheit , i inni niemiecko języczni naukowcy jest on z powodu przynależności politycznej przedstawiany jako Polak i przypisywane jest mu polskie nazwisko.)

Dziwny to sposób określania przez niektórych Niemców narodowości. Nawet narodowi socjaliści tak daleko się nie posuwali. Sam Heweliusz uważał siebie za częśc polskiego świata (civis Orbis Poloniae) z czego chyba większość Polaków nie zdaje sobie teraz sprawy. W przeciwieństwie do swojego nauczyciela Pawła Krügera piszącego wyłącznie po niemiecku wszystkie dzieła Heweliusza drukowane były po łacinie - jak niemal cała ówczesna polska literatura.

W badaniach nieba asystowała Janowi jego druga żona Elżbieta.

Heweliusz w swojej działalności naukowej był sponsorowany przez polskich monarchów, głownie Władysława IV, Jana Kazimierza i Jana III Sobieskiego. Cesarzy niemieckich raczej on nie interesował. Na cześć polskiego króla Władysława IV nazwał jego imieniem grupę odkrytych przez siebie gwiazd. Sobieskiemu poświęcił gwiazdozbiór "Tarcza Sobieskiego" znany obecnie pod skóconą nazwą "Tarcza".

"Selenografia" - jedno z wybitnych dzieł Jana Hewelii z Gedanii, wówczas już członkaRoyal Society.

Pamięci Heweliusza poświęcono kilka nazw

• Krater księżycowy
• Planetkę 5703
• Odkrytą przez Heweliusza gwiazdę IH Cas w Kasjopei
• Okręt ORP Heweliusz
• Prom MS Heweliusz (zatonął w 1993)

Więcej:
Przemysław Rybka
NN