‎Nauka brajla · ‎System louisa braille'a · ‎Ciekawostki o brajlu

Nawet na dworcach kolejowych PKP InterCity występuje !!!

Wracając do Jana Nowaka Jeziorańskiego i Jego Monografii

Przedruk z Wydawnictwa

        "Res Publica" i Społecznego

        Instytutu Wydawniczego "Znak",

        Warszawa - Kraków 1989

       

       

          Pisał A. Galbarski,

          Korekty dokonały:

          K. Markiewicz

          i  K. Kruk

 

          Przedmowa

       

          Różne bywają pamiętniki,

        szczere i podfarbowane,

        pretensjonalne i proste, opisowe

        i psychoanalityczne, czyli

        egocentryczne. Materiał jest

        obfity, można więc mnożyć te

        podziały dzieląc je przede

        wszystkim zasadniczo na warte

        czytania i różnego gatunku

        makulaturę.

          Pamiętnik Jana Nowaka należy

        bezwzględnie do tych, których

        przeoczyć nie wolno. Dotyczy

        spraw dla każdego Polaka

        najistotniejszych i mówi o nich

        otwarcie, bez zabezpieczania

        się przed krytyką z tej lub

        innej strony. Jest napisany z

        talentem, który pozwolił

        autorowi odtworzyć w sposób

        uderzający atmosferę opisywanych

        wydarzeń. Wprowadzając siebie na

        tle nakreślonego obrazu - obraz

        aktualizuje. Siebie zaś

        bynajmniej nie wynosi ponad

        innych. Dba o to, by być w swym

        sprawozdaniu rzetelny, a przy

        tym możliwie dokładny.

          Jan Nowak należy do bardzo

        szczupłego grona kurierów,

        którzy zdołali się przedrzeć z

        kraju pod okupacją hitlerowską

        do sojuszniczego Londynu i zdać

        sprawozdanie naszemu rządowi na

        uchodźstwie. Poznałem go po jego

        pierwszej udanej przeprawie -

        uderzyła mnie szybkość jego

        orientacji w sytuacji

        politycznej brytyjskiej i

        naszych polskich trudnościach i

        kłopotach, a także jasność i

        precyzja w sprawozdaniach o

        sytuacji w kraju. Te przymioty

        zapewniały mu posłuch u naszych

        brytyjskich gospodarzy.

        Zapraszano go na rozmowy i

        zebrania, słuchano uważnie i na

        ogół przychylnie.

          Treść ówczesnych rozmów i

        dyskusji znajdzie czytelnik

        przytoczoną szczegółowo w

        rozdziale książki poświęconym

        pierwszej wizycie w Londynie. Tę

        niespotykaną na ogół precyzję

        zawdzięcza pamiętnik

        dokumentacji przechowywanej w

        Studium Polski Podziemnej,

        Instytucie Polskim w Londynie

        oraz brytyjskiemu Public Record

        Office, który po upływie lat

        trzydziestu udostępnia

        przechowywane dokumenty. Autor z

        pomocą żony, kurierki "Grety"

        wsławionej w pamiętniku,

        wykorzystał te cenne źródła

        zapewniając wspomnieniom tym

        mocniej ugruntowaną

        autentyczność.

          Książka Jana Nowaka nie jest

        antypamiętnikiem silącym się na

        nowatorstwo literackie. Swoje

        przeżycia wojenne przytacza

        kolejno jako przyczynek do

        wspaniałej epopei Armii

        Krajowej. W opisywanych

        Epizodach Jan Nowak jest jedną z

        osób działających - obok

        męŻczyzn i kobiet, studentów,

        robotników i kolejarzy -

        wprowadza ją w tok opowiadania

        jak gdyby z zewnątrz, każąc

        czytelnikowi domyślać się

        swoich przeżyć wewnętrznych i

        patriotycznego uniesienia, które

        dla niego jak i dla wszystkich

        żołnierzy tej armii było źródłem

        siły.

          Opisy poszczególnych

        indywidualnych i zbiorowych

        wyczynów - jak pierwsza wyprawa

        autora do Szwecji albo lot

        brytyjską Dakotą na polanę pod

        Tarnowem - są pasjonujące.

        Przebieg wydarzeń oddał

        szczegółowo jak w najlepszym

        dreszczowcu. Im prostsze zaś są

        słowa opisu, tym bardziej

        wzruszająca jest aura, która tę

        opowieść osnuwa.

          Pozostała w moich oczach

        chłopska gromada, popychająca

        angielski samolot do startu,

        krzycząca nie bacząc na

        bliskich o kilkaset metrów

        Niemców - i zaraz potem obrazek

        chałupy bielonej na błękitno i

        jej gospodarzy - rzetelnych

        potomków Piasta Kołodzieja.

...XIV

       

          XIV - "Czarny tydzień". Śmierć

        Sikorskiego. Aresztowanie

        "Grota". Rozmowa z "Prezesem".

        Rozkaz wyprawy do Londynu.

        Spotkanie z "Gretą" - szczęśliwa

        trzynastka. Przygoda na Piusa.

        Komunistyczna dywersja.

       

          Aresztowanie "Robaka" w

        Poznaniu, wpadka nieocenionego

        "Żbika", do którego przywiązałem

        się jak do rodzonego brata,

        aresztowanie odważnego "Wosia",

        którego wspólnie ze Żbikiem"

        zabraliśmy starym rodzicom,

        uwięzienie "Hildy" i "Tadeusza"

        - oto tragiczny bilans, jaki

        zastałem po powrocie do

        Warszawy. Nie ulegało

        wątpliwości, że ich wszystkich

        po torturach i śledztwie czeka

        stracenie.

          Zła passa nie ograniczała się

        jednak do kręgu kolegów i

        towarzyszy. Dni na przełomie

        czerwca i lipca tego roku

        przeszły do historii jako

        "czarny tydzień". W ostatnim

        dniu czerwca, kiedy opuszczałem

        Gdynię w kierunku Poznania i

        Warszawy, ekipa gestapowców pod

        dowództwem

        S$s_$unterschturmf~uhrera Ericha

        Mertena aresztowała "Grota" -

        Dowódcę Armii Krajowej. Wiadomość

        o uwięzieniu i prawie

        natychmiastowym wywiezieniu gen.

        Roweckiego do Berlina jego

        otoczenie trzymało w tajemnicy,

        dopóki nie stało się pewne, że

        Komendant A$k został rozpoznany

        i zidentyfikowany przez Niemców.

        W szerokich kręgach konspiracji

        wiadomość o straszliwym ciosie,

        jaki poniosła Polska Podziemna,

        zbiegła się z inną wieścią,

        która wywołała wstrząs w całym

        kraju.

          Szedłem właśnie na obiad do

        Kuchni pani Goetlowej, gdy na

 

        placu Trzech Krzyży przemówiły

        megafony. Na ogół podawano przez

        nie komunikaty Oberkommando der

        Wehrmacht zaprawione propagandą.

        Minąłbym grupkę ludzi

        zgromadzonych wokół głośnika,

        gdyby nie wyraz ich twarzy.

        Kobiety i mężczyźni mieli łzy w

        oczach.

          - Co się stało? - zapytałem

        pierwszą z brzegu kobiecinę.

          - Sikorski nie żyje -

        odpowiedziała głośno łkając.

          W ciągu jednego tygodnia, w

        odstępie pięciu dni, Polska

        straciła dwóch czołowych

        dowódców wielkiego kalibru. Lecz

        nazwisko Roweckiego znane było

        tylko stosunkowo wąskiej elicie

        konspiracji wojskowej i

        cywilnej. Dla szeregowych

        Podziemia i dla społeczeństwa

        istniał jakiś legendarny i

        tajemniczy generał "Grot", który

        tym pseudonimem podpisywał

        lakoniczne komunikaty, odezwy i

        rozkazy pojawiające się w

        "Biuletynie Informacyjnym".

        Sikorski był dla szerokich mas

        po prostu symbolem trwania

        państwa polskiego. W chwili, gdy

        niemieckie "szczekaczki" z

        tryumfalną Schadenfreude

        obwieszczały hałaśliwie

        wiadomość o katastrofie

        gibraltarskiej, bruki i mury

        kamienic miasta pokryte były

        jeszcze hasłami wypisywanymi

        kredą i farbą przez młodzież z

        Małego Sabotażu: "Kraj z

        Sikorskim".

          Autorytet Sikorskiego, którego

        nazwisko znało każde polskie

        dziecko, i Roweckiego, którego

        otaczała tajemnica konspiracji,

        były w chwili ich odejścia tak

        wielkie, że poza komunistyczną

        agenturą Moskwy oraz N$s$z na

        skrajnej prawicy,

        podporządkowali się im wszyscy.

        Osiągnięcie niezwykłej w

        polskich warunkach jedności

        narodowej było największą

        zasługą Roweckiego, lecz

        dokonało się pod scalającym

        wpływem nazwiska Sikorskiego

        jako Premiera i Naczelnego Wodza.

          Bezpośrednio po "Grocie" za

        najwybitniejszych oficerów z

        otoczenia Roweckiego uchodzili

        szef Sztabu "Grzegorz" (gen.

        Tadeusz Pełczyński) i "Prezes"

        (płk Jan Rzepecki), dwaj ludzie

        o zupełnie odmiennej genealogii

        polityczno_wojskowej. Jednakże

        "Biuletyn Informacyjny"

        przyniósł w połowie lipca

        odezwę, pod którą zamiast

        "Grota", jako Komendanta

        Głównego, ukazał się nowy,

        nikomu nie znany pseudonim:

        "Bór".

          Nie miałem jeszcze pojęcia,

        kim był ów "Bór", kiedy w

        tydzień po przyjeździe wezwany

        zostałem na spotkanie z

        "Prezesem".

          Idąc pod wskazany adres

        wiedziałem, że będę rozmawiał z

        człowiekiem mającym w polskim

        Podziemiu potężne wpływy, bodaj

        czy nie większe od Delegata

        Rządu. Jako szef Biura

        Informacji i Propagandy był

        właściwie jakby ministrem

        propagandy i polityki

        wewnętrznej A$k. Podlegała mu

        nie tylko wojskowa prasa

        podziemna z "Biuletynem

        Informacyjnym" na czele, która,

        rozchodząc się w największych

        nakładach i mając apolityczną

        markę "wojska", kształtowała

        nastrój i opinię społeczeństwa.

        W skład B$i$p_u wchodził także

        szeroko rozbudowany aparat

        informacji. Zespół cywilów o

        wybitnych walorach

        intelektualnych dokonywał tu

        permanentnej analizy sytuacji

        politycznej, poglądów i

        stanowisk stronnictw i grup

        konspiracyjnych, prasy i

        wydawnictw tajnych wszystkich

        kierunków, nastrojów

        społeczeństwa w mieście i na

        wsi. Ich meldunki i raporty

        okresowe, naświetlenia

        problemowe, informacje i oceny

        wywierały z kolei przemożny

        wpływ na poglądy i decyzje

        dowództwa wojskowego.

          Jako szefowi propagandy

        podlegała "Prezesowi"

        najliczniejsza i najbardziej

        rozbudowana, obejmująca cały

        kraj organizacyjna siatka

        kolportażu oraz cała techniczna

        strona propagandy A$k, a więc

        świetnie zorganizowane i

        funkcjonujące drukarnie

        podziemne.

          Do zadań B$i$p_u należały

        także przygotowania do

        działalności propagandowej w

        czasie powstania powszechnego. W

        sumie Rzepecki stał na czele co

        najmniej kilku tysięcy ludzi.

        Siłą B$i$p_u był jednak przede

        wszystkim ich kaliber oraz

        wysoka sprawność organizacyjna.

        Jedno i drugie było niewątpliwie

        w dużej mierze zasługą "Prezesa".

          Akcja "N", z wyjątkiem jej

        szefa "Kowalika", pozostawała

        poza nurtem

        wewnętrzno_politycznej

        działalności B$i$p_u.

        Wiedziałem, że Rzepecki pod

        wpływem swych funkcji i zadań -

        par excellence politycznych -

        stał się z zawodowego wojskowego

        politykiem nie tylko o dużych

        ambicjach na przyszłość, lecz

        także o kwalifikacjach do

        odegrania poważnej roli po

        wyzwoleniu kraju. Być może

        zainteresowania polityczne

        drzemały w nim od dawna. Był

        synem Izy Moszczeńskiej,

        wybitnej działaczki i

        publicystki.

          "Prezes" przychylał się w

        swych sympatiach zdecydowanie w

        kierunku lewicy demokratycznej,

        a więc P$p$s, S$l oraz

        Stronnictwa Demokratycznego.

        Stronnictwo Narodowe nie było w

        politycznej części B$i$p_u

        reprezentowane. A i z Chadecji

        zaledwie kilku ludzi znajdowało

        się na wyższych stanowiskach.

          Rzepecki sprawił na mnie

        wrażenie raczej niepozorne.

        Średniego wzrostu, łysawy

        brunet, o matowym, jakby lekko

        zachrypłym głosie - nie wyglądał

        na zawodowego oficera. Na samym

        wstępie zapytał: - Czy wie pan

        już o nieszczęściu, jakie nas

        spotkało?

          Przytaknąłem.

          - Ponieśliśmy niepowetowaną

        stratę, ale A$k nie sprowadza

        się do jednostki, nawet

        najwybitniejszej. Jest emanacją

        całego narodu. Ciągłość i rytm

        walki, przygotowania do

        powstania nie ulegną żadnemu

        osłabieniu. Każdy z nas musi się

        liczyć z tym, co spotkało

        "Grota". I on, i my musieliśmy

        być na tę ewentualność

        przygotowani. Obowiązki i

        stanowisko Roweckiego objął jego

        następca, z dawna upatrzony na

        wypadek katastrofy.

          Po tym wstępie pokazał mi

        depeszę z Centrali. Była jeszcze

        zaadresowana do "Kaliny".

        Zawierała przeznaczone dla mnie

        gratulacje i potwierdzenie

        odbioru moich opracowań.

          - Miał pan dużo szczęścia i

        dobrze się pan spisał -

        powiedział "Prezes" - czeka pana

        za to nagroda. Najprzód jednak

        niech mi pan opowie o swojej

        podróży.

          Miałem przed sobą człowieka

        odpowiedzialnego za informowanie

        nie tylko opinii publicznej, ale

        przede wszystkim naczelnych

        władz wojskowych w kraju.

        Skoncentrowałem się więc na

        jednym temacie: reakcji prasy

        angielskiej na Katyń i zerwanie

        przez Rosję stosunków

        dyplomatycznych z naszym rządem.

        Opowiedziałem, jakim wstrząsem

        było bezpośrednie zetknięcie się

        z tamtejszą rzeczywistością dla

        mnie, przeciętnego

        warszawskiego inteligenta,

        karmionego wyłącznie nasłuchami

        Londynu, wiadomościami i

        komentarzami prasy podziemnej.

        Informacje B$b$c są bez zarzutu

        - ciągnąłem - jeśli chodzi o

        informacje z frontu, lecz są

        selektywne, gdy chodzi o takie

        sprawy jak stosunki

        polsko_rosyjskie. W konkluzji

        wyraziłem pogląd, że

        społeczeństwo nie orientuje się

        w sytuacji, idealizuje Aliantów

        i wyolbrzymia znaczenie, jakie

        Anglosasi przywiązują do Polski.

        "Prezes" słuchał uważnie, lecz

        jakby z rezerwą i lekko

        wyczuwalnym odcieniem

        niedowierzania.

          - NIe trafiam - pomyślałem -

        on podejrzewa, że przesadzam.

        Nie trzeba było narzucać żadnych

        wniosków.

          Rzepecki zorientował się

        jednak, że piję do niego jako do

        szefa propagandy.

          - Zadaniem propagandy wojennej

        - odpowiedział na moje wywody -

        jest podtrzymywanie morale

        ludności i jej wolę walki.

        Pesymizm, zresztą przedwczesny,

        byłby wodą na młyn okupanta,

        który stara się szerzyć defetyzm

        i w najgorszym świetle

        przedstawiać Sprzymierzeńców.

        Sprzyjałoby to także dywersyjnej

        grupie komunistycznej, gdybyśmy

        mówili za dużo o

        niebezpieczeństwie sowieckim.

        Przyciągnęłoby to oportunistów

        do różnych formacji, którym

        patronuje Moskwa. Rozumiem

        wstrząs, jaki pan przeżył

        czytając angielskie dzienniki,

        ale prasa w kraju demokratycznym

        nie zawsze przedstawia punkt

        widzenia rządu. Liczy się przede

        wszystkim nie to, co piszą

        gazety i mówi radio, lecz to, co

        myślą i robią Churchill i

        Roosevelt.

          Kazał mi jak najszybciej

        napisać obszerny raport i

        zmienił temat.

          - Słyszałem, że chciał pan ze

        Sztokholmu iść dalej do Londynu

        i nie mógł pan zrozumieć,

        dlaczego spotkał się pan z

        odmową. Chwali się, że pan

        lojalnie zastosował się do

        rozkazu szybkiego powrotu. Powód

        odmowy był prosty. My za mało

        wiedzieliśmy o panu, a pan za

        mało wiedział o ogólnej

        sytuacji. Znał pan tylko jej

        fragment: to, co pan sam

        wiedział i przeżył. To za mało.

        Teraz wiemy o panu więcej, znamy

        pana przeszłość, wiemy, że ma

        pan swoje poglądy i

        zainteresowania polityczne, ale

        wolny pan jest od powiązań

        partyjnych i jako wysłannik

        wojska nie da się pan

        wmanewrować w żadne rozgrywki.

        Zdecydowaliśmy się w nagrodę za

        posłuszeństwo wysłać pana

        ponownie tą samą trasą - bo już

        ją pan przetarł - tym razem jako

        emisariusza nowego Komendanta

        Głównego do nowego Naczelnego

        Wodza w Londynie.

          - Znam drogę - wtrąciłem w tym

        miejscu - i wiem z

        doświadczenia, że przedostanie

        się przez Szwecję nie jest żadną

        sztuką. Mogę wyruszyć już za

        kilka dni.

          - O nie, mój panie! -

        odpowiedział "Prezes". - W

        Londynie będzie pan musiał

        odpowiadać bez pudła na tysiące

        pytań. Zanim pan puści się w

        podróż, musi pan się wielu

        rzeczy dowiedzieć, dużo nauczyć.

        Odbędzie pan długą serią rozmów

        z kierownikami różnych działów

        B$i$p_u, którzy napompują pana

        informacjami po brzegi. Na sam

        koniec zamelduje się pan na

        odprawę u "Bora". Zabierze to  z

        miesiąc czasu.

          Wyszedłem uszczęśliwiony.

        Otwierało się nowe, wielkie i

        ważne pole działania.

...

           - Niech pan wobec tego -

        doradzał "Grzegorz" - traktuje

        tam plany powrotu do kraju jako

        największą tajemnicę. Pana

        zadanie propagandowo_polityczne

        może wymagać publicznych

        wystąpień. Wiąże się z tym pewne

        ryzyko, zwłaszcza dla rodziny,

        którą pan tu zostawia. Musi pan

        tak się zachowywać, by

        kontrwywiad niemiecki pana nie

        rozszyfrował.

          Na tym skończyła się odprawa.

        Rozmowa trwała przeszło godzinę.

        Wyszedłem pokrzepiony na duchu.

        Zdawało się, że ten triumwirat

        wie, czego chce i liczy się

        zawczasu z tym, co może nas

        czekać. Dostarczenie informacji

        i elementów do decyzji najprzód

        Naczelnemu Wodzowi, a później

        Dowódcy A$k, było w tych

        krytycznych momentach zadaniem

        odpowiedzialnym i bardzo pilnym.

          Niestety już następny tydzień

        przyniósł wiadomość o

        katastrofie, która za jednym

        zamachem przekreśliła plany

        mojej wyprawy. W końcu sierpnia

        lub początkach września

        otrzymałem od "Seweryna"

        lakoniczną wiadomość, że 6

        sierpnia aresztowani zostali w

        Gdyni wszyscy ludzie, którym

        zawdzięczałem przedostanie się

        do Szwecji i którzy mieli mnie

        obecnie przerzucić po raz drugi.

        Szlak Warszawa_$sztokholm

        zorganizowany z tak wielkim

        trudem, okupiony stratą dwojga

        ludzi, został zniszczony. Trzeba

        było wszystko zmontować na nowo.

          O szczegółach wsypy

        dowiedziałem się dopiero

        później. Aresztowany został

        Franciszek Szwarc, który

        przechowywał mnie na

        Świętojańskiej przed

        załadowaniem na statek. W

        więzieniu znalazła się główna

        organizatorka Maria Pyttlówna

        oraz dwaj robotnicy portowi,

        którzy ukryli mnie pod węglem:

        Jan śledź i Franciszek

        Trepczyński.

          Po moim powrocie do Warszawy

        największą troską "Seweryna"

        było uprzedzenie Pyttlówny, że

        jest zagrożona na skutek

        aresztowania "Hildy" i

        "Tadeusza". Oboje znali jej

        adres i złożyć mieli u niej

        przywiezione dla mnie dokumenty,

        wystawione na nazwisko Jana

        Kwiatkowskiego. Niestety cała

        grupa - zachęcona początkowym

        sukcesem - nie czekając na

        kurierów i emisariuszy z

        Warszawy zaczęła dla wprawy

        przerzucanie na własną rękę

        uciekinierów z Wybrzeża. W ciągu

        lipca pięć czy sześć osób przy

        ich pomocy przedostało się do

        Szwecji. Ostatnia miała być

        Pyttlówna, do której ostrzeżenie

        "Seweryna" dotarło w końcu

        lipca. Na nieszczęście wieść o

        grupie ludzi ułatwiających

        ucieczkę przez bałtyk rozeszła

        się zbyt szeroko. Jako kandydat

        na uciekiniera zgłosił się

        niejaki Witold Świętochowski,

        jak się później okazało

        konfident gestapo. Miał on

        towarzyszyć Pyttlównie w

        ucieczce do Szwecji. Cały zespół

        aresztowany został w chwili, gdy

        przed załadowaniem na statek

        Pyttlówna przebierała się w

        kombinezon w mieszkaniu

        Szwarca. *

          Maria Pyttlówna przeżyła

        śledztwo i pobyt w kacecie. Los

        pozostałych jest autorowi nie

        znany.

          Na szczęście wsypa nie

        dotknęła w Gdyni domu "Kaszuba"

        (Jana Zgody), którego przezornie

        nie kontaktowałem ze Szwarcem i

        Pyttlówną. Miałem więc

        przynajmniej gdzie się

        zatrzymać. W Gdańsku punktem

        oparcia był szwagier "Żbika"

        "Kmicic" (Kazimierz Wodzyński),

        kierownik kolportażu Akcji "N"

        na Gdańsk i okolice, przymusowo

        wcielony do Organizacji Todta.

        Tego jednakże nie chciałem

        ruszać, by nie mieszać Akcji "N"

        z "Załogą". Bałem się poza tym,

        że może być zagrożony wskutek

        aresztowań wśród rodziny i

        przyjaciół "Żbika" w

        Lipnowskiem. Trzeba więc było

        teraz szukać na nowo kontaktów

        na Wybrzeżu. Tymczasem wyłoniło

        się jeszcze jedno

        niebezpieczeństwo.

          Z uwagi na projetky

        Sikorskiego konfederacji

        polsko_czechosłowackiej -

        zarówno w B$i$p_ie, jak i w

        Delegaturze Rządu istniało duże

        zainteresowanie południowym

        sąsiadem. Podobno "Grot" snuł

        nawet jakieś plany współpracy

        wojskowych organizacji

        podziemnych w obu krajach na

        wypadek powstania. W B$i$p_ie

        funkcjonowała specjalna komórka

        gromadząca materiały i

        informacje z terenu

        Protektoratu. W kcji "N" także

        istniały próby przerzucania

        bibuły "N" na teren

        Czechosłowacji. Ja sam

        przekraczałem raz czy drugi

        granicę Śląska Cieszyńskiego,

        lecz nie zapuszczałem się dalej

        niż do Bogumina. Inspektorem

        Akcji "N" na Czechosłowację był

        niejaki "Rudy" wciągnięty do

        organizacji przez "Leszka".

        Zdaje się, że "Rudy" był

        Czechem. Nazywał się Rudolf

        Zażdel albo Zażdek i był podobno

        przed wojną nauczycielem w

        szkole rolniczej na Zaolziu. W

        każdym razie język czeski znał

        równie dobrze, jak polski i miał

        po tamtej stronie szerokie

        kontakty. W 1943 r. "Rudy"

        podsunięty został Komendzie

        Głównej jako kandydat na

        emisariusza do Pragi z zadaniem

        nawiązania tam kontaktu z

        przedwojennymi politykami.

        Udawał się tam kilkakrotnie i po

        powrocie zdawał rewelacyjne

        raporty. W pewnym momencie

        autentyczność ich zaczęła gdzieś

        tam na górze budzić podejrzenia.

        Postanowiono wysłać do Pragi

        przedwojennego urzędnika służby

        dyplomatycznej, który sporo lat

        przesiedział nad Wełtawą i znał

        na wylot czechosłowacki świat

        polityczny.

          Do "Rudego" czułem

        instynktowną antypatię i

        nieufność od pierwszego

        spotkania. Wysoki dryblas

 zwracał uwagę krzaczastymi

        brwiami. Podawał rąkę bez

        uścisku, dłoń miał miękką i

        wilgotną.

          Dziś już nie pamiętam, czy

        stało się to za pośrednicgtwem

        b$i$p_u, czy wydziału

        zagranicznego Delegatury Rządu,

        dość  że gdzieś w początku

        września kazano mi spotkać się z

        emisariuszem, który właśnie

        wrócił z Pragi i chce za moim

        pośrednictwem przekazać ważne

        informacje do Londynu.

          Emisariusz nosił pseudonim

        "Góral". Występował także jako

        Ludwik Stempkowski. Nie udało mi

        się ustalić, czy było to

        nazwisko prawdziwe, czy

        paszportowe. Był on właśnie tym

        ekspertem od spraw

        czechosłowackich, na którego

        padł wybór Komendy A$k jako na

        wysłannika do Pragi. Lat około

        pięćdziesięciu sprawiał wrażenie

        człowieka o dużej ogładzie

        towarzyskiej, wykształceniu i

        wielkiej kulturze. Musiał być na

        pewno kimś znacznym. W Pradze

        widział się z kilku przywódcami

        i działaczami stronnictw i paru

        wyższymi oficerami, których znał

        dobrze z okresu przedwojennego

        pobytu w Czechosłowacji. Na

        miejscu stwierdził, że raporty

        "Rudego" przesyłane do

        Roweckiego i czytane przez

        dowództwo A$k z wielką uwagą

        były fikcyjne. Osobistości, z

        którymi rzekomo "Rudy" prowadził

        rozmowy, zaprzeczyły jakoby

        miały z nim jakikolwiek kontakt.

        Wynik misji "Górala" był na

        całej linii negatywny.

        Gdziekolwiek zapuszczał sondaże

        na temat ewentualnej współpracy

        podziemnej między Polską a

        Czechosłowacją, spotykał się z

        odmową.

          - My jesteśmy za małym narodem

        - mówiono mu - abyśmy mogli

        sobie pozwolić na to, co wy

        robicie. Nasze losy i tak

        rozstrzygną się nie w kraju,

        tylko na frontach. Walkę o

       niepodległość zostawiamy rządowi

        Benesza. Mamy w Anglii naszych

        lotników, oni są naszym pocztem

        sztandarowym po stronie

        Sprzymierzonych. Po co nam

        więcej. Jeśli Niemcy się

        rozsypią, potrafimy się szybko

        zorganizować.

          Rozmawialiśmy długo. "Góral"

        rozgadał się i widocznie pod

        koniec rozmowy nabrał zaufania,

        bo zwierzył mi się z przygody,

        jaka spotkała go w drodze

        powrotnej. Na stacji granicznej

        został z miejsca zabrany z

        przedziału przez gestapo, które

        najwidoczniej już na niego

        czekało. Poddano go indagacjom,

        które odbywały się bez bicia,

        ale trwały okrągłe dwie doby. Na

        szczęście jechał do Pragi

        zupełnie legalnie pod swoim

        nazwiskiem, jako wysłannik

        dużego przedsiębiorstwa pod

        zarządem niemieckim, gdzie

        pracował jako ekspert. Nie

        potrafiono mu niczego udowodnić

        i pod naciskiem reklamacji

        Niemców z Warszawy został

        wypuszczony.

          - Jak doszło do wpadki? -

        zapytałem. - Czyżby Czesi?

          "Góral" zaprzeczył.

          - Podzielę się z panem moimi

        podejrzeniami, jeżeli da mi pan

        słowo honoru, że nie uczyni pan

        żadnego użytku z tego, co

        powiem.

          Uzyskawszy zapewnienie

        dyskrecji ciągnął dalej.

          - Przeprowadziłem dokładną

        analizę wszystkich okoliczności

        i doszedłem do wniosku, że

        jedynym człowiekiem, który mógł

        wskazać Niemcom nie tylko moją

        osobę, ale dzień i godzinę

        przejazdu pociągiem przez

        granicę, był "Rudy". Co więcej,

        przypuszczam, że zawdzięczam mu

        nie tylko zatrzymanie na

        granicy, ale i wypuszczenie.

          - Jakim sposobem? - zapytałem.

          - Po prostu gestapo nie

        chciało spalić przedwcześnie

        swego informatora.

          - To niemożliwe - kręciłem

        głową - gdyby "Rudy" był

        informatorem gestapo, "Leszek" i

        ludzie z Akcji "N", z którymi

        był w kontakcie, nie wyłączając

        mnie samego, dawno by siedzieli.

          - Ja mam inną teorię - rzekł

        "Góral". - Są poszlaki, że

        "Rudy" sam wpadł wracając z

        ostatniej podróży do

        Czechosłowacji. W więzieniu,

        ratując własne życie, zgodził

        się zostać konfidentem. W każdym

        razie on był jedynym, rozumie

        pan, jedynym człowiekiem, który

        znał moje prawdziwe nazwisko i

        wiedział o mojej podróży.

          - Dlaczego pan go

        wtajemniczał?

          - Dostałem dyskretne zadanie

        sprawdzenia jego kontaktów.

        Kazano mi się z nim spotkać,

        uzyskać aktualne adresy i

        wszystkie potrzebne informacje.

        Byliśmy umówieni zaraz po moim

        powrocie.

          - Czy pan już zameldował, komu

        należy, o swoich podejrzeniach?

          - Nie zameldowałem i nie

        zamelduję, bo nie mam pewności.

        To wszystko są tylko poszlaki.

          Zacząłem natarczywie

        przekonywać rozmówcę, że ma

        święty obowiązek złożenia

        raportu. Jego podejrzenia wydały

        mi się niepokojąco

        prawdopodobne. Lecz "Góral"

        uporczywie odmawiał. A nuż sąd

        podziemny każe stracić

        niewinnego człowieka?

          Wiedziałem, że "Leszek" nabrał

        jakiejś nieufności do "Rudego" i

        zerwał z nim współpracę w Akcji

        "N". Dzięki kontaktom z

        "Sewerynem" i "Marcysią" doszło

        do mnie także, że "Rudy"

        wylądował niedawno jako

        współpracownik "Załogi", gdzie

        występował pod nowym pseudonimem

        "Jarach". Kontakt z "Załogą"

        nawiązał jeszcze w 1942 roku, by

        uzyskać pomoc w przekraczaniu

        granicy czeskiej. Byłem obecny

        wraz z "Leszkiem" przy jego

        rozmowie z "Kotwiczem" -

        poprzednikiem "Seweryna". Zmiana

        pseudonimu i ścisłe

        rozgraniczenie działalności

        różnych komórek A$k sprawiły

        zapewne, że w "Załodze" nie

        orientowano się, iż raporty

        "Rudego" zostały przez "Górala"

        całkowicie zdezawuowane.

          - Jeżeli traktuje pan swoje

        podejrzenia poważnie -

        usiłowałem w dalszym ciągu

        przekonywać "Górala" - może pan,

        powstrzymując się od ostrzeżenia

        kogo należy - stać się niechcący

        przyczyną aresztowań i śmierci

        nie jednego, ale bardzo wielu

        ludzi. Ja w tych warunkach nie

        czuję się związany żadną

        dyskrecją: lojalnie uprzedzam

        pana, że o tym, co usłyszałem,

        zawiadomię moich przełożonych.

          Istotnie, zaraz po tym

        spotkaniu poprosiłem o rozmowę z

        "Prezesem". Powtórzyłem mu

        dokładnie podejrzenia "Górala".

        Pułkownik Rzepecki odniósł się

        jednak do mego meldunku

        sceptycznie.

          - Wzajemne podejrzenia są

        zawodową chorobą każdej

        konspiracji - orzekł. - Nie ma

        dnia, żebym nie miał podobnych

        meldunków.

          Wyszedłem od "Prezesa" wciąż

        zaniepokojony, ale z

        przeświadczeniem, że spełniwszy

        obowiązek, niczego więcej nie

        powinienem w tej sprawie robić.

        Niestety nie rozmawiałem na

        temat "Jaracha" ani z

        "Sewerynem", ani z "Marcysią".

        Dalsze rozgłaszanie domysłów

        "Górala" przekazanych poufnie,

        wydawało mi się niewłaściwe. NIe

        pozbyłem się jednak obawy, że

        jego podejrzenia pewnego dnia

        mogą okazać się uzasadnione. 

...

Pomimo swej formalnej

        niezależności, programy

        Polskiego Radia podlegały

        bezceremonialnej cenzurze

        angielskiej. Cenzurowano nie

        tylko komentarze i słuchowiska

        redagowane przez polski

        personel, ale także przemówienia

        Prezydenta R$p, Premiera,

        ministrów, Nczelnego Wodza i

        przywódców stronnictw. Angielska

        cenzura stanowiła swego rodzaju

        barometr polityczny. Karol

        Wagner staczał z Anglikami

        homeryckie boje, w których

        wykazywał niepospolite talenty

        dyplomatyczne w połączeniu z

        nieustępliwością, zręcznie

        maskowaną układnymi manierami.

        Był mistrzem w przemycaniu i

        wyprowadzaniu w pole

        angielskiego cenzora.

          W czasie gdy znalazłem się w

        Londynie, nie wolno już było

        poruszać w Polskim Radio sprawy

        granicy z Rosją i przynależności

        Wilna i Lwowa do Polski. Biskup

        Karol Radoński z Włocławka, gdy

        odwiedziłem go po nabożeństwie w

        polskim kościele na Devonia

        Road, skarżył mi się z

        oburzeniem, że wycięto mu z

        gwiazdkowego przemówienia

        radiowego ustęp, w którym Lwów i

        Wilno wymienił jako polskie

        miasta. Czasem ingerencja

        cenzora posuwała się tak daleko,

        że dochodziło do różnych

        demarche i krótkich spięć,

        zwykle na niższym szczeblu. Jak

        słyszałem, została wycięta

        cytata z prasy jednego z państw

        neutralnych, w której wyrażona

        była opinia, że zgodnie z Kartą

        Atlantycką wszystkie kraje

        okupowane odzyskają po zawarciu

        pokoju swe przedwojenne granice.

          W tym ostatnim wypadku

        przyznawałem po cichu rację

        Anglikom. Wprowadzanie w błąd w

        duchu "krzepienia serc" kraju

        było na dłuższą metę

        niebezpieczne, a może nawet

        szkodliwe. Tym bardziej, że w

        Polsce nie rozróżniano między

        Polskim Radiem a B$b$c. Jedno i

        drugie obejmowano słowem

        "Londyn". Byłoby zapewne

        inaczej, gdyby obu radiostacji

        słuchano w Polsce bezpośrednio.

        Szeroki ogół czerpał jednak

        wiadomości z "Londynu" z lektury

        biuletynów i prasy podziemnej. A

        więc niejako z drugiej ręki.

          Z cenzurą B$b$c zetknąłem się

        osobiście prawie na wstępie, i

        to w sposób drastyczny. Wkrótce

        po przybyciu do Londynu

        zaproszony zostałem do nagrania

        migawkowego wywiadu do magazynu

        aktualności przeznaczonego dla

        krajowego, wewnętrznego programu

        B$b$c. Moja angielszczyzna była

        zbyt słaba, abym mógł sobie

        pozwolić na improwizację. Wywiad

        poprzedziła rozmowa z Anglikiem,

        który miał moje odpowiedzi

        zapisać, abym mógł je następnie

        odczytać przed mikrofonem.

        Zależało mu na jakiejś "human

        story", interesującej dla

        angielskiego audytorium.

        Zdecydowałem się opowiedzieć o

        incydencie, z którym zetknąłem

        się w czasie moich podróży

        związanych z Akcją "N". Działo

        się to w Brodnicy na Pomorzu.

        Pojawiłem się tam na drugi dzień

        po publicznej egzekucji. Na

        rynku powieszono rzemieślnika,

        jego żonę i szesnastoletniego

        syna. Dwoje młodszych dzieci

        bezpośrednio po straceniu

        rodziców, Niemcy wywieźli w

        nieznanym kierunku,

        prawdopodobnie do Rzeszy. Otóż

        rodzina ta przechowywała u

        siebie z wielkim poświęceniem

        angielskiego jeńca, który uciekł

        z obozu. Sąsiad volksdeutsch

        odkrył przez przypadek obecność

        zbiega i doniósł do gestapo.

        Jeńca odesłano z powrotem do

        obozu, Polaków, którzy go

        ukrywali, stracono dla przykładu.

          Anglik notował każde słowo z

        głębokim przejęciem. Zdawało

        się, że tragiczny incydent

        zrobił na nim duże wrażenie.

          Nagle, jak gdyby mu coś

        przyszło do głowy, odłożył pióro

        i zapytał: - Czy może pan

        powiedzieć, gdzie leży Brodnica?

        Na wschód czy na zachód od Linii

        Curzona?

          Poczułem się, jakby mi ktoś

        nagle w pysk dał. Zareagowałem

        gwałtownie i impulsywnie.

          - Nie chcę żadnego wywiadu -

        wykrzyknąłem zerwawszy się z

        krzesła. - Ci ludzie, którzy

        oddali swe życie za Anglika, na

        pewno nie stawiali politycznych

        pytań udzielając mu schronienia.

          Przerażony dziennikarz wybiegł

        za mną na korytarz i zaczął się

        tłumaczyć: przecież on nie miał

        na myśli nic złego. Tyle się

        teraz mówi i pisze o tej

        linii Curzona, że zapytał tylko

        przez ciekawość. "I am so sorry"

        - ("jest mi tak przykro").

          Ostatecznie tragedia

        powieszonej polskiej rodziny z

        Brodnicy poszła w eter, dotarła

        do kilku milionów angielskich

        słuchaczy i może w czyimś sercu

        obudziła odruch sympatii dla

        Polski. Założyłbym się jednak,

        że gdy tylko drzwi się za mną

        zamknęły, Anglik poleciał do

        biblioteki by sprawdzić, gdzie

        leży Brodnica. Wywiad nie był

        nadany "na żywca". Nagrano go na

        płytę.

          Dzięki walce i kłótniom, jakie

        Polacy wszczynali o każde

        wykreślone słowo i zdanie, być

        może także dzięki Macdonaldowi

        cenzura angielska polskich

        audycji utrzymana była na ogół w

        pewnych umiarkowanych granicach.

        O wiele gorzej przedstawiała się

        sytuacja w programach nadawanych

        do Jugosławii. Anglik, który

        jakiś czas służył w misji

        brytyjskiej przy Michajłowiczu,

        opowiadał, że z początkiem roku

        1943, kiedy rząd przestawił

        propagandę radiową z Czetników

        na Titę, ołówek cenzora coraz

        częściej wykreślać zaczął z

        komunikatów i audycji B$b$c

        nazwisko Michajłowicza. Z czasem

        B$b$c rozpoczęło cichą wojnę z

        Michajłowiczem, przemilczając

        wszystko, co świadczyło o jego

        walce z okupantem. Najbardziej

        jaskrawy incydent miał miejsce w

        lipcu 1943 roku. Na murach

        jugosłowiańskich miast ukazały

        się plakaty obiecujące nagrodę

        po 100 tysięcy marek za głowę

        Tity i Michajłowicza. Na afiszu

        znalazły się obok siebie

        podobizny obu przywódców i cena

        wyznaczona za ich wydanie była

        identyczna. B$b$c podając

        wiadomość o tym obwieszczeniu

        wymieniło tylko Titę,

        przemilczając Michajłowicza.

          Tego rodzaju polityka B$b$c

        miała oczywiście olbrzymi wpływ

        na przesunięcie sił w samej

        Jugosławii. Michajłowicz

        zorientował się w tym

        poniewczasie i zaczął zabiegać o

        odzyskanie poparcia Anglików.

        Niestety niewiele mu to już

        pomogło. Na wyraźne żądanie

        brytyjskiej misji i pod jej

        naciskiem Michajłowicz zgodził

        się na wysadzenie w powietrze

        mostu kolejowego o konstrukcji

        metalowej długości 150 m. Akcja

        została przeprowadzona pomyślnie

        w obecności szefa misji gen.

        Armstronga, lecz w kilka dni

        później B$b$c ogłosiło, że to

        partyzanci Tity wysadzili ważny

        most kolejowy, przerywając

        połączenie Belgradu z

        Zagrzebiem.

          Na odcinku polskim były

        podobno zamiary nadania przez

        Polską Sekcję B$b$c serii

        pogadanek uzasadniających

        sowieckie roszczenia do naszych

        Ziem Wschodnich, lecz Polacy

        potrafili te plany udaremnić.

        Polityka polska prowadzona w

        sytuacji beznadziejnej, nie była

        pozbawiona sensu i ograniczonych

        wyników. Stwierdzenie to należy

        odnieść zarówno do kierownictwa

        w Londynie, jak i w Warszawie.

        Dzięki jednym i drugim Armia

        Krajowa u progu 1944 nie

        znalazła się w sytuacji

        Czetników Michajłowicza.

          Przywiozłem z Polski sporo

        postulatów i spostrzeżeń na

        temat audycji "Londynu", zarówno

        własnych, jak i od fachowych

        odbiorców w Delegaturze Rządu i

        w B$i$p_ie, odpowiedzialnych za

        rozpowszechnianie wiadomości i

        komentarzy radia londyńskiego w

        prasie podziemnej. Po spotkaniu

        i rozmowie z Macdonaldem, być

        może z jego inicjatywy,

        urządzono mi w sali "Ogniska

        Polskiego", mieszczącego się

        wtedy jeszcze na Belgrave

        Square, spotkanie z angielskimi

        redaktorami i dziennikarzami

        B$b$c. Brak bezpośredniego

        kontaktu ze słuchaczami i

        znajomości ich reakcji na

        audycje dawał im się we znaki.

        Toteż z zawodowego punktu

        widzenia prelekcja odbiorcy

        podchodzącego do tematu od

        strony fachowej spotkała się z

        zainteresowaniem. Przewodniczył

        Jan Jundziłł_Baliński. Sala była

        pełna. Zjawił się nawet sam pan

        Newsom, dyrektor zagranicznej

        służby B$b$c. Uprzedzono mnie,

        że należy on do tych Anglików,

        którzy Polskę wyobrażają sobie

        jako kraj feudalnych

        obszarników, żyjących z ucisku

        chłopów i robotników. Nie

        zaliczał się w każdym razie do

        naszych przyjaciół.

          Mówiłem zarówno o olbrzymim

        wpływie "Londynu" na

        kształtowanie nastrojów i całej

        postawy ludności, jak też o

        różnych błędach i brakach. Nie

        ograniczałem się do samej

        Polski, mówiłem o słuchaniu

        B$b$c przez Niemców - na

        podstawie własnych obserwacji.

          Zebranie to miało swój dalszy

        ciąg. Był na nim obecny prof.

        Christopher Salmon, kierownik

        działu odczytów krajowego

        serwisu B$b$c. Zaprosił mnie na

        kolację i tak zaczęła się

        przyjaźń, która od razu na

        wstępie przyniosła owoce.

        Najważniejszą bodaj audycją w

        angielskim krajowym programie

        B$b$c był tzw. "Postscript after

        9 o'clock news" - ("postscriptum

        po dzienniku o 9 wieczorem").

        Ten szczytowy czas słuchania

        (Salmon obliczał, że w

        miesiącach zimowych słucha o tej

        porze w dniu świątecznym co

        najmniej dziesięć milionów

        ludzi) zarezerwowany był dla

        ważniejszych wystąpień. Otóż

        Salmon powiedział mi, że

        chciałby uczynić coś dla Polski.

        Zaproponował, abym opracował

        projekt pogadanki o polskim

        ruchu podziemnym. Jeśli dobrze

        wyjdzie, odda mi najlepszy czas,

        jakim dysponuje: właśnie ten

        niedzielny "Postscript po

        dzienniku o dziewiątej

        wieczorem". Odradzał wdawanie

        się w politykę. Aby osiągnąć

        największy efekt, zdobyć

        najwięcej sympatii dla Polski i

        jej walki z okupantem, trzeba

        umieć ludzi wzruszyć. Sugerował,

        aby przedstawić jakąś ludzką

        historię z własnych przeżyć.

          Postanowiłem opowiedzieć o

        "Żbiku". O naszej współpracy i

        przyjaźni, jego wyczynach,

        aresztowaniu, wierności i

        ucieczce. Na tym przykładzie

        chciałem przedstawić

        angielskiemu audytorium obraz

        zmagań całego społeczeństwa,

        jego solidarność, gotowość do

        największych poświęceń aż do

        oddania własnego życia w obronie

        innych. Tytuł brzmiał: "What

        friendship means in Poland?" -

        ("Czym jest przyjaźń w

        Polsce?"). Ze względów

        konspiracyjnych "Żbika"

        przemianowałem na "Rysia" i

        zrobiłem z niego syna górnika.

        Dodałem szereg fikcyjnych

        szczegółów dla zmylenia śladów.

        Tekst miał być tak wygłoszony,

        aby nie sprawiał wrażenia, że

        jest czytany. Moja

        angielszczyzna nie pozwalała na

        dokazanie tej sztuki. Stanęło na

        tym, że ja sam tylko zagaję, a

        audycję odczyta spiker. Był nim

        Bob Iżycki z Polskiego Radia,

        który miał piękny głos i świetną

        angielską dykcję z lekkim tylko

        cudzoziemskim akcentem.

        Salmonowi właśnie o to chodziło.

          Na kilka godzin przed audycją

        na moją prośbę B$b$c wysłało

        depeszę do państwa Muir,

        rodziców Tomka, mego nauczyciela

        angielskiego. Od chwili ucieczki

        Tomka z obozu jenieckiego pod

        Łodzią przez bardzo długi czas

        nie mieli o nim żadnej

        wiadomości. Dopiero ze

        Sztokholmu, na wiosnę 1943 r.,

        okólną drogą za pośrednictwem

        naszego sztabu przekazałem

        wiadomość, że Tomek żyje i po

        ucieczce z obozu ukrywa się u

        Polaków w Warszawie. Depesza

        wysłana przed moją audycją przez

        B$b$c brzmiała lakonicznie:

        "Zapraszamy do wysłuchania

        audycji po 9_tej wieczorem.

        Znajdą w niej państwo ważną dla

        siebie wiadomość".

          Opowiadanie zacząłem od tego,

        że przybyłem niedawno z

        Warszawy, gdzie angielskiego

        uczył mnie rodowity Szkot -

        żołnierz wzięty do niewoli we

        Francji, który zbiegł z obozu

        niemieckiego i przyłączył się do

        polskiego ruchu podziemnego. Mój

        nauczyciel robił, co się dało,

        ale lepiej będzie dla

        angielskiego słuchacza, jeśli

        poproszę mego rodaka

        przebywającego już dłużej na

        Wyspach Brytyjskich, ażeby mnie

        wyręczył.

...

 Nieszczęścia rzadko chodzą w

        pojedynkę. W kilka dni później

        przyszła z Warszawy hiobowa

        depesza. "Jarach" okazał się

        prowokatorem i wydał w ręce

        gestapo ludzi z "Załogi". Cios

        był straszliwy! Gestapo dało mu

        dziewięć miesięcy czasu na

        kompletne rozszyfrowanie

        kierownictwa i całej sieci

        łączności z zagranicą. W ciągu

        tego okresu - od chwili

        przejścia "Jaracha" z Akcji "N"

        do "Załogi", aż do 9 marca nie

        było w tej komórce żadnych

        aresztowań. Uderzenie nastąpiło

        nagle i jednocześnie. W tym

        samym dniu w samej "Centrali"

        aresztowano dwadzieścia dwie

        osoby wraz z rodzinami. Z

        kierownictwa cudem ocalały dwie

        kobiety: "Marcysia" i "Zo"

        (Elżbieta Zawacka). Zginęła

        natomiast rodzina tej ostatniej.

        Ocalał też "Seweryn", ale

        utracił ukochaną narzeczoną. Na

        Szucha nie bawiono się tym razem

        w żadne śledztwa. Od "Jaracha"

        wiedzieli już wszystko.

        Aresztowanych tracono z miejsca,

        być może z obawy, by ktoś

        grypsem nie zdradził

        prowokatora. On sam, także dla

        pozoru aresztowany, znikł jak

        kamfora. Prawdopodobnie po

        wykonaniu haniebnego zadania,

        gestapo pozwoliło mu powrócić do

        Czechosłowacji, gdzie mieszkał

        przed wojną.

          Tymczasem każda następna

        depesza z kraju przynosiła nowe

        nazwiska aresztowanych i nowe

        tragiczne wieści. Aresztowania

        nie ograniczyły się do

        "Centrali" w "Załodze", ale

        objęły swym zasięgiem całą

        łączność, a więc skrzynki i

        punkty oparcia na wszystkich

        szlakach kurierskich. Z rozpaczą

        odczytałem depeszę o

        aresztowaniu moich ludzi w Gdyni

        i w Gdańsku. Żal mi było

        straszliwie młodej, nieśmiałej

        dziewczyny Marii Filarskiej i

        maklera Stodolskiego. Gdyby nie

        ofiarność i pomoc tych dwojga

        nie dotarłbym nigdy do Anglii.

        Teraz droga lądowa przez Szwecję

        czy jakikolwiek inny szlak -

        były na długi czas zamknięte.

          Ofiarą "Jaracha" padł m. in.

        "Góral", ten sam człowiek o nie

        odszyfrowanym po dziś dzień

        nazwisku, który latem 1943 roku

        pierwszy ostrzegał mnie przed

        prowokatorem. Nie chciał wówczas

        wyciągnąć sam konsekwencji ze

        swych poszlak i podejrzeń, które

        okazały się niestety w pełni

        uzasadnione.

          Natychmiast po nadejściu

        pierwszej wiadomości o zdradzie

        "Jaracha" przypomniałem sobie

        nie tylko rozmowę z "Góralem" i

        ostrzeżenie, które przekazałem

        "Prezesowi", ale i owo spotkanie

        z prowokatorem na przystanku

        tramwajowym na Królewskiej,

        kiedy przekazując mi pocztę

        okazał nagłe zainteresowanie

        moją rodziną i prosił o adres,

        by "zaopiekować się" moimi

        bliskimi.

          W sześć tygodni po wsypie

        "Jaracha", w końcu kwietnia,

        wywiad angielski przekazał

        "Szóstce" wiadomość, że gestapo

        w Gdańsku poszukuje Jana

        Kwiatkowskiego, który dwukrotnie

        przewoził pocztę kurierską do

        Szwecji i że miejscowy szef

        gestapo osławiony Jakob Loellgen

        zna moje nazwisko.

          Z ostatniego zdania nie

        wynikało jasno, czy gestapo zna

        moje prawdziwe, czy tylko

        przybrane nazwisko. Zimny pot

        oblał mnie na myśl, że po moim

        wyjeździe Niemcy przy pomocy

        "Jaracha" mogli wpaść na trop

        matki i brata. Prośba do

        Anglików o sprawdzenie tej

        niejasności nie dała rezultatów.

        Uprosiłem Protasewicza, aby

        wysłał do "Lawiny" zredagowaną

        przeze mnie depeszę.

        Przypomniałem w niej, że byłem

        odprawiany przez "Jaracha" i

        prosiłem o zabezpieczenie

        rodziny. Przez cały maj czekałem

        w napięciu na wiadomość w

        obawie, że utraciłem dwie

        najbliższe istoty. W końcu maja

        ku nieopisanej uldze otrzymałem

        z Warszawy odpowiedź: Rodzina

        "Zycha" zdrowa i bezpieczna.

Tak pisze w swojej monografii o Armmi Krajowej i Państwie Podziemnym Rzeczypospolitej Polskiej Kurier z Warszawy Bohater VM i Orła Bialego Jan Nowak-Jeziorański.

Czytaja niewidomi w Laska k/warszawy. Mu powinniśmy przeczytać więcej i dociekać a nawet rządać PRAWDY taka jak ona jest: KU CHWALE RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ.

MARCYSIA Emilia Mallesa Zagroda KG AK Warszawa

Ofiary "Jaracha" blisko 100 osób aresztowanych 21 osób straconych 6-7 marca 1944 roku m.inn. :

Elżbieta Zawacka "Zo" aresztowana 6 marca 1944 roku

Róża Marczewska[edytuj]

http://www.piastow.pl/assets/piastow/media/files/7c8faa0a-fea7-46e0-826d-01b1b260aa33/irena-grabowska.pdf

http://www.newsweek.pl/polska/kurier-z-polski,26836,1,1.html