Galicja/Lubelszczyzna - czerwiec 1945

Badaczom ludobójstwa OUN-UPA udało się ustalić, że w czerwcu 1945 roku zbrodnie ukraińskich nacjonalistów pochłonęły życie 151 osób, głównie Polaków. Ponadto w walce z banderowcami zginęło 23 funkcjonariuszy organów Polski lubelskiej.

Ofiary na terytoriach przedwojennych województw:
lwowskie: 75
tarnopolskie: 60
lubelskie: 38
stanisławowskie: 1
wołyńskie: 0

Niewątpliwie na dalszy spadek liczby zabitych wpłynęły rozejmy Polaków z UPA zawarte na Lubelszczyźnie i Rzeszowszczyźnie oraz „repatriowanie się” Polaków z Kresów.

Największe zbrodnie OUN-UPA:

05.06.1945 – Sokole (pow. Kamionka Strumiłowa, woj. tarnopolskie) – 16 zabitych przez bojówkę SB OUN Kupiaka.

10.06.1945 - Staszic (pow. Hrubieszów, woj. lubelskie) – 36 (47?) zabitych. W 1997 roku pomordowanym postawiono pomnik z napisem „Pamięci pomordowanych Polaków w latach 1939-1947 przez faszystów ukraińskich i niemieckich oraz NKWD – społeczeństwo gminy Uchanie”. (tutaj zdjęcia z tegorocznej manifestacji pod pomnikiem).

UPA vs. Polska Ludowa

W czerwcu 1945 (data dzienna nieznana) między Oleszycami a Jarosławiem (pow. lubaczowski) w zasadzce czoty UPA zginęło 20 żołnierzy WP.

UPA vs. Sowieci (przykłady):

W połowie 1945 roku 30-tysięczne oddziały NKWD zwalczające UPA wspomagało 18 tysięcy członków Istriebitielnych Batalionów oraz 26 tysięcy osób z tzw. grup współdziałania. Sieć szpiegowska liczyła 175 rezydentów, 1196 agentów i 9843 informatorów.

13.06.1945 – atak na 2 ciężarówki wojskowe (Wołyń). Zginęła rodzina pułkownika ACz. W reakcji Sowieci zabili 13 i ujęli 8 banderowców.

22.06.1945 – spalenie składu celulozy w Bereznem (Wołyń)

W czerwcu 1945 roku nastąpiło kilka ataków UPA na rajcentry w Galicji Wschodniej.

Zbrodnia NSZ w Wierzchowinach

6 czerwca 1945 roku około 300-osobowe zgrupowanie NSZ Mieczysława Pazderskiego „Szarego” dokonało zbrodni na 194 ukraińskich mieszkańcach wsi Wierzchowiny. Początkowo planowano likwidację kilkunastu konfidentów UB, jednak doszło do masowej zbrodni, o charakterze odwetu za Wołyń i Małopolskę Wschodnią, w której mordowano także kobiety i dzieci. Brak dowodów na związki tej wsi z OUN-UPA, wskazuje się natomiast na sympatyzowanie Wierzchowin z komunistami. Mówi się także o wątkach osobistych zbrodni – M. Pazderski jako żołnierz września 1939 został w Wierzchowinach rozbrojony i musiał ratować się ucieczką w samej bieliźnie.
Po latach jeden z uczestników akcji napisał: „To były wyczyny barbarzyńskie z naszej strony. Mordowaliśmy ludzi bez powodu, pod wpływem emocji, na bezmyślny rozkaz, często tylko dlatego, że był z innego oddziału, miał innego orzełka, wziął ziemię z reformy.”
Po zbrodni oddział kontynuował demonstracyjny marsz przez powiat krasnystawski, prowokując reakcję NKWD. W rezultacie 10. czerwca 1945 zgrupowanie „Szarego” zostało otoczone i wybite przez pułk NKWD. Zginęło 200 partyzantów.
Wnuk i Motyka stawiają tezę, że zbrodnia była wynikiem kalkulacji politycznej. Być może NSZ planowało zdobycie poparcia społeczeństwa polskiego grając na animozjach polsko-ukraińskich /co było błędem, gdyż ludzie zmęczeni wojną oczekiwali spokoju i zgody/.
Komuniści wykorzystali zbrodnię w Wierzchowinach do propagandowego ataku na NSZ.
_________

Literatura:

A. Bata, „Bieszczady w ogniu”, Rzeszów 1987

S. Jastrzębski, „Ludobójstwo nacjonalistów ukraińskich na Polakach na Lubelszczyżnie w latach 1939-1947”, Wrocław 2007

H. Komański, S. Siekierka, „Ludobójstwo dokonane przez nacjonalistów ukraińskich na Polakach w województwie tarnopolskim 1939-1946”. Wrocław 2006.

G. Motyka, “Ukraińska partyzantka 1942-1960”, Warszawa 2006

G. Motyka, R. Wnuk, „Pany i rezuny”, Warszawa 1997

S. Siekierka, H. Komański, K. Bulzacki, “Ludobójstwo dokonane przez nacjonalistów ukraińskich na Polakach w województwie lwowskim 1939-1947”, Wrocław 2006

S. Siekierka, H. Komański, E. Różański, “Ludobójstwo dokonane przez nacjonalistów ukraińskich na Polakach w województwie stanisławowskim 1939-1946”

W. Siemaszko, E. Siemaszko, “Ludobójstwo dokonane przez nacjonalistów ukraińskich na ludności polskiej Wołynia 1939-1945”, Warszawa 2000

S. Żurek, „UPA w Bieszczadach”, Wrocław 2007