17 stycznia 1920, w okolicach Inowrocławia, Front Pomorski przekroczył granicę polsko-niemiecką. Uderzenie Pomorskiej Dywizji Piechoty* złamało jedyny niemiecki opór.
10 stycznia 1920 weszły w życie postanowienia Traktatu Wersalskiego, przyznające Polsce część Prus. Wcześniej Polska rozpoczęła przygotowania do przejęcia tych ziem. W sierpniu 1919 powstaje Ministerstwo b. Dzielnicy Pruskiej (minister Władysław Seyda), powołany zostaje wojewoda pomorski Stefan Łaszewski oraz Otton Steinborn - komisaryczny prezydent Torunia, przyszłej siedziby województwa. Także w sierpniu powstaje 4 Dywizja Strzelców Wielkopolskich, której zadaniem jest przejęcie od Niemców władzy nad przyznaną Polsce częścią Prus Zachodnich. Do dywisji wstępuje wielu Kaszubów i Pomorzan*.
10 stycznia 1920, na mocy porozumień berlińskich (zawartych w listopadzie 1919) przybywa do Torunia polska komisja odbiorcza. 14 stycznia komisja zasilona zostaje przedstawicielami armii. "Obce" mundury wzbudzają sensację w mieście. Dzień później w południe następuje przejęcie toruńskiej twierdzy (fortecy), której dowódca solennie obiecuje rychły powrót w ręce niemiecki. Aleksander Markwicz z polskiej delegacji miał wtedy oświadczyć:
"Odbieramy tylko to, co nam pruska przemoc wzięła. Panie generale, zaręczam panu, dopóki ostatnia kropla krwi popłynie w żyłach polskiego żołnierza, twierdza ta nigdy nie będzie pruską".
18 stycznia o poranku zaczyna się wymarsz wojsk niemieckich. Straż Ludowa zabezpiecza pocztę, dworce i gmachy użyteczności publicznej.
Budowane są ozdobne bramy triumfalne, wkrótce
do miasta wjeżdżają polskie pociągi pancerne "Boruta" i "Wilk", a o godz. 15 wkracza Dywizja Pomorska płk. Stanisława Skrzyńskiego (z kierunku Inowrocławia), a nastęnie ze strony Lubicza część II Dywizji Strzelców. Liczba polskich żołnierzy szybko osiąga 24 tysiące.
W czasie przejmowania władzy nad miastem, płk Skrzyński powiedział: "Historia wydała swój wyrok. Uchylmy przed nią czoła. Nie będziemy dziś dotykać kwestii wyrządzonych krzywd, gdyż to przynależy sądowi także historii. Przyjmując dziś od panów klucze miasta, zaznaczam, że stoimy na stanowisku prawdziwej i szczerej lojalności względem wszystkich, bez różnicy stanów i narodowości obywateli państwa polskiego" oraz że "Toruń pozostanie w polskich rękach aż do końca świata".
21 stycznia do miasta przybvywa generał Józef Haller. Wita go przemową wojewoda pomorski Stefan Łaszewski, a straż honorową pełnią ułani wołyńscy. Generał Haller ze świtą przejeżdża konno na Rynek Staromiejski. Odbywa się pochód cechów i stowarzyszeń. Orszak zatrzymuje się przed pomnikiem Mikołaja Kopernika, pod którym generał Haller składa wieniec laurowy i mówi: "Składam hołd największemu Polakowi, rodakowi z krwi i kości, którego wróg nasz chciał zaanektować. Cześć mu i chwała po wieczne czasy".
Z balkonu Ratusza gen. Haller, przemawia do ludności: "Serdeczne dzięki wam od wojska polskiego za świetne powitanie, które wskazuje, że tu była, jest i będzie tylko Polska, że jesteście gotowi do spełnienia wszystkich obowiązków narodowych i do ofiar dla dobra odrodzonej Polski. Cześć wam za całe lata niewoli i ucisku - a tym co polegli w czasach walk o wolność i w okresie prześladowań, niech śni się w grobie wymarzona Macierz Polska". A potem msza, zaś wieczorem w Dworze Artusa odbył się uroczysty raut ku czci generała.
23 stycznia wojsko dociera do Grudziądza, w kolejnych dniach zajmuje kolejne miejscowości i tereny.
10 lutego armia dochodzi do morza. W Pucku przejęta zostaje m.in. baza lotnictwa wojskowego**. Ale przede wszystkim odbywa się uroczystość zaślubin, która przechodzi do historii jako jeden z najważniejszych symboli odrodzenia Rzeczpospolitej (urzędowa relacja z zaślubin w Salonie24 - tutaj).
______
* dywizja zmienia nazwę na Pomorską Dywizję Piechoty, zaś 5 marca 1920 nazwa została zmieniona na 16 Pomorską Dywizję Piechoty; dywizja brałą potem udział w wojnie z bolszewikami, a w 1939 działa w rejonie Grudziądza, Torunia i uczestniczy w bitwie nad Bzurą.
** ze zgromadzonych w niej części udało się potem zmontować jeden samolot Fokker D.VII - taki sam, jak zdobyte w 1918 przez powstańców wielkopolskich.
Inne tematy w dziale Kultura
