Żywność funkcjonalna, czyli "żywność, która leczy". Służy temu, by zarówno dostarczyć organizmowi niezbędnych składników odżywczych, jak i zmniejszyć ryzyko niektórych chorób. Jej popularność rośnie, coraz więcej osób w trosce o własne zdrowie sięga po żywność funkcjonalną nawet nie zdając sobie z tego sprawy.
Żywność funkcjonalna to najkrócej mówiąc taka żywność pochodzenia naturalnego, która ma pozytywny wpływ na zdrowie nie tylko ze względu na zawarte w niej składniki odżywcze, ale dodatkowo jest wzbogacona o pewne substancje, które w konwencjonalnym produkcie występują w małej lub śladowej ilości. Żywność funkcjonalna może pochodzić ze specjalnych hodowli i upraw lub wyselekcjonowanych odmian. Musi być jednak wyprodukowana z naturalnych składników oraz wyglądać, pachnieć i smakować jak normalne jedzenie. Dodatkowo musi przejść szereg długotrwałych klinicznych badań z udziałem dużej grupy osób, które potwierdzą jej prozdrowotny charakter.
Korzystny wpływ żywności funkcjonalnej na stan zdrowia wynika głównie z zawartości w niej substancji biologicznie aktywnych o udowodnionym działaniu prozdrowotnym. Do grupy produktów spełniających kryteria żywności funkcjonalnej można zaliczyć produkty wzbogacone o:
- nienasycone kwasy tłuszczowe z rodziny n-3
Bogatym źródłem tych kwasów są oleje roślinne, a zwłaszcza oleje: lniany, rzepakowy i sojowy, a także tłuste ryby morskie. Preparaty kwasów tłuszczowych n-3 PUFA wykorzystywane w żywności funkcjonalnej otrzymuje się z olejów rybich. Najczęściej wzbogaca się nimi margaryny do smarowania pieczywa oraz mleko.
Wielonienasycone kwasy tłuszczowe omega-3 poprawiają pracę mózgu, chronią przed chorobami serca i układu krążenia oraz depresją. Zapobiegają także powstaniu zwyrodnienia plamki żółtej oraz zapaleniu stawów. Do tego wzmacniają układ odpornościowy.
Ryby to źródło zdrowych kwasów tłuszczowych.
- substancje fitochemiczne, np. stanole, sterole
Związki te naturalnie występują w takich produktach, jak ziarno sezamu i pestki słonecznika, ale w zbyt małych ilościach, aby można było zaobserwować ich korzystne działanie zdrowotne. W sprzedaży coraz częściej dostępne są margaryny, jogurty i serki wzbogacone w stanole roślinne. Udowodniono, że sterole obniżają stężenie cholesterolu w surowicy krwi, co zmniejsza ryzyko wystąpienia miażdżycy.
Są to związki polifenolowe szeroko rozpowszechnione w owocach i warzywach. Dzięki właściwościom przeciwutleniającym neutralizują one wolne rodniki, hamując w ten sposób rozwój chorób układu sercowo-naczyniowego. Zaliczamy do nich: aronię, brokuły, cebulę, cytrynę, czarny bez, grejpfruty, jabłka, jagody, jeżyny, kapustę włoską, limonkę, morelę, nasiona roślin strączkowych, pietruszkę, pomarańcze, porzeczki, soję, tymianek, ciemne winogrona, wiśnie.
Flawonoidy zawierają niektóre gatunki herbat i czerwone wino.
Główne źródło błonnika pokarmowego stanowią rośliny w mniej lub bardziej przetworzonej formie. Są to: produkty zbożowe (m.in. płatki, otręby, pieczywo razowe i pełnoziarniste), warzywa (m.in. brokuły, ziemniaki), owoce (zwłaszcza suszone), rośliny strączkowe oraz orzechy. Błonnik przeciwdziała zaparciom i nowotworom jelita grubego, pomaga zmniejszyć poziom cholesterolu we krwi)
- lecytynę, cholinę kofeinę, taurynę
Lecytyna (wraz z choliną) występuje w żółtkach jaj. Odgrywa istotną rolę w tworzeniu ścian komórkowych oraz prawidłowym ich funkcjonowaniu. Cholina ma wpływ na rozwój mózgu i rdzenia kręgowego w okresie prenatalnym, a później ułatwia procesy zapamiętywania. Kofeina występuje w wielu produktach spożywczych (kawa, herbata czekolada, coca-cola). Ma działanie pobudzające. Wzbogacone o nią są zwłaszcza odżywki dla sportowców. Tauryna stymuluje produkcję i uwalnianie insuliny.
- witaminy i składniki mineralne
Regulują procesy metaboliczne, neutralizują wolne rodniki, zwiększają odporność.
- probiotyki oraz prebiotyki i oligosacharydy
Do prebiotyków zalicza się nietrawioną skrobię, nieskrobiowe polisacharydy, takie jak pektyny, guma guar i guma owsiana, oraz oligosacharydy. W produkcji żywności probiotycznej wykorzystuje się żywe kultury bakterii fermentacji mlekowej, które wykazują zdolność wiązania cholesterolu oraz kwasów żółciowych, dzięki czemu zmniejszają jego stężenie i ryzyko wystąpienia miażdżycy.
Jogurty, kefiry oraz mleka acidofilne łączą cechy pre- i probiotyków.
- naturalne przeciwutleniacze
Do antyoksydantów zalicza się witaminy A, E i C. Najczęściej wzbogaca się w nie napoje, soki owocowe, soki warzywne, margarynę i płatki śniadaniowe.
- niektóre białka, np. białko soi.
Zapewniają prawidłową budowę tkanek, ułatwiają przyswajanie składników mineralnych, wspomagają procesy metaboliczne.
Biorąc pod uwagę przeznaczenie, żywność funkcjonalną można podzielić m.in. na:
- zmniejszającą ryzyko chorób układu krążenia
- zmniejszającą ryzyko wystąpienia nowotworów,
- zmniejszającą ryzyko wystąpienia osteoporozy itd.
- hamującą procesy starzenia
- dla osób obciążonych stresem
- dla sportowców
- dla kobiet w ciąży i karmiących
- dla niemowląt i małych dzieci
- dla osób w podeszłym wieku
- dla młodzieży w fazie intensywnego wzrostu
Margaryny ze sterolami zmniejszają ryzyko chorób sercowo-naczyniowych.
Z kolei ze względu na specyficzny skład można przykładowo ją podzielić na żywność:
- wzbogaconą
- niskoenergetyczną
- wysokobłonnikową
- probiotyczną
- energetyzującą
- niskosodową
- niskocholesterolową itd.
Na przykład w przypadku żywności niskocholesterolowej surowce bogate w cholesterol, takie jak jajka czy mięso, zastępuje się zamiennikami o podobnych cechach technologicznych, ale o mniejszej zawartości cholesterolu lub całkowicie go pozbawione. Np. oleje zamiast masła w produktach do smarowania.
Żywność funkcjonalna musi być specjalnie oznaczona.
Żywność funkcjonalna - oznaczenia
Według rozporządzenia Unii Europejskiej , żywność funkcjonalna musi być specjalnie oznaczona – a więc na opakowaniu powinna znaleźć się informacja, iż w skład produktu ma znaczący wpływ na zdrowie człowieka. Jak ją rozpoznać?
- po pierwsze, na opakowaniu powinno znaleźć się oświadczenie żywieniowe informujące o szczególnych właściwościach prozdrowotnego składnika danego produktu (np. “Źródło witaminy D”, “bez (zawartości) cukru” itp.)
- po drugie, na opakowaniu powinno znaleźć się oświadczenie zdrowotne, informujące o tym, jak znajdujący się w produkcie składnik wpływa na zdrowie (np. “Wapń wzmacnia kości”)
- po trzecie, na opakowaniu powinno znaleźć się oświadczenie informujące o tym, że wraz z danym składnikiem zmniejsza się ryzyko konkretnych chorób (np. “Kwasy Omega-3 zmniejszają ryzyko zawału serca”)
Oczywiście zakładając, że oświadczenia te są prawdziwe, czyli producenci nie wprowadzają klienta w błąd. Nie zawsze bowiem żywność wzbogacona (np. o witaminy) jest żywnością funkcjonalną, ponieważ ta obowiązkowo musi przejść testy kliniczne. Pamiętajmy także, że żywność funkcjonalna nie jest dla każdego i nie zastąpi urozmaiconej diety.
Żywność funkcjonalna jest najnowszym globalnym trendem. Według analityków wartość światowego rynku tej żywności wynosi ok. 11,5 mld dolarów. Największą popularność odnosi w Japonii, Stanach Zjednoczonych i krajach Europy Zachodniej. Aż 30 proc. spożywanych przez Japończyków produktów to właśnie żywność funkcjonalna.
Także Polska dołączy do globalnych producentów żywności funkcjonalnej. Takie produkty zamierza wytwarzać m.in. firma farmaceutyczna Olimp Labs. Cała inwestycja warta jest 200 mln zł. Część pieniędzy firma otrzymała z programu operacyjnego Inteligentny Rozwój.
Zobacz też: Superfood - żywność o niezwykłych wartościach odżywczych
ja
Inne tematy w dziale Rozmaitości
