Trauma. Czym jest? Jakie ma objawy? Jak się leczy?

Trauma (uraz psychiczny) to trwała zmiana w psychice, spowodowana gwałtownym przeżyciem. Towarzyszy jej szok i ekstremalny stres. 

Potocznie traumą określa się każde przykre czy lekko tylko stresujące zdarzenie, wywołujące psychiczny dyskomfort. O traumie mówią uczniowie przed klasówką, albo ludzie zderzeni z nieoczekiwaną, ale niegroźną dla psychiki sytuacją. 

Czym jest trauma? 

Z punktu widzenia medycyny trauma jest czymś o wiele poważniejszym: stanem psychicznym wywołanym czynnikami zewnętrznymi, zagrażającymi zdrowiu lub życiu. Do traumy może prowadzić wypadek samochodowy, nagła i niespodziewana śmierć najbliższej osoby, doświadczenie znacznej przemocy fizycznej i psychicznej, strata mienia i domu w wypadku losowym, wydarzenia, które zniszczą psychiczne poczucie bezpieczeństwa człowieka.

Urazy związane z traumą odciskają trwałe piętno na osobie, która ich doświadczyła i uniemożliwiają jej powrót do poprzedniego funkcjonowania. Medycyna określa to zjawisko jako PTSD, czyli zespół stresu pourazowego. Objawy to: trwały głęboki lęk, fobia społeczna, depresja, wzrost agresji, napady paniki, zachowania autoagresywne, w ostateczności prowadzące do prób samobójczych i samobójstw.

Trauma prowadzi także do obniżenia poczucia własnej wartości, problemów w relacjach interpersonalnych, społecznych. U młodszych wiąże się to z nagłym wzrostem problemów w szkole, grupie rówieśniczej, domu lub placówce wychowawczej. U starszych prowadzi do głębokich trudności w życiu zawodowym, kłopotów z bliskimi relacjami i wszelkimi interakcjami społecznymi. 

Trauma - rodzaje

Psychologowie wyróżniają dwa rodzaje traum. 

Trauma typu I jest wynikiem nagłego, niespodziewanego, krótkotrwałego wydarzenia poważnie narażającego na szwank zdrowie psychofizyczne osoby, która go doświadcza. Na ogół są to: nagła śmierć bliskiej osoby, wypadki komunikacyjne, gwałty, poronienia, napady, klęski żywiołowe.

Do traumy typu II prowadzą sytuacje związane z długotrwałymi i powtarzającymi się cierpieniami, np.: wojny i ich skutki, przemoc w rodzinie, nadużycia seksualne, nałogi w rodzinie dewastujące poczucie bezpieczeństwa, pobyt w niewoli, bycie zakładnikiem, przemoc w rodzinie, długotrwały mobbing i wieloletnie procesy psychicznego wyniszczania osoby. 

Pięć etapów traumy

Medycyna opisuje pięć stadiów, których doświadczają osoby z traumą:

1. Odrętwienie psychiczne polega na szoku i dezorientacji bezpośrednio po wydarzeniu. Do cierpiącej osoby nie dociera to, co się stało, nie potrafi też tego pojąć.
2. Automatyczne działanie wynika z faktu, że ofiara traumy ma małą świadomość własnych doświadczeń i słabo pamięta, co się stało. Ludzie w stresie pourazowym nie wiedzą jak się zachować, co może prowadzić do autoagresji.
3. Wspólny wysiłek; osoby w traumie szukają pomocy i wsparcia najbliższych, ale czynią to niejako „po omacku”. Jeśli na tym etapie nie zostanie udzielona profesjonalna pomoc, trauma może grozić rozpadem więzi międzyludzkich i rozpadem osobowości ludzi, którzy jej doznali.
4. Rozczarowanie i poczucie opuszczenia. Osoby w traumie czują się zrezygnowane, w przypadku traumy II, związanej na przykład z powodzią, huraganem, wojną, doświadczają zmniejszonego zainteresowania społecznego, czują się niepotrzebne, uznają, że zostały same ze swoimi kłopotami.
5. Proces dochodzenia do siebie: leczenie traumy polega również na odnalezieniu sensu zachodzących wydarzeń i poniesionych strat. Osoby, którym udaje się pokonać traumę, podobnie jak byli narkomani czy alkoholicy, mogą zacząć pomagać innym w radzeniu sobie z urazem psychicznym.

Trauma: szczegółowe objawy 

Psychologowie i psychoterapeuci zwracają uwagę na szczegółowe oznaki traumy. Są wśród nich: 

• trudności z koncentracją i łatwe rozpraszanie uwagi  
• luki w pamięci – dotyczą szczególnie traumatycznych przeżyć
• poczucie dezorientacji czasoprzestrzennej i ruchowej
• flashback – dojmujące poczucie ponownego doświadczania traumatycznego wydarzenia
• strach przed powtórką życiowej tragedii związanej z urazem psychicznym
• obsesyjne myślenie o przyczynie urazu i narzucające się wyobrażenia i obrazy zdarzeń, które do traumy doprowadziły
• dezorientacja i poczucie fragmentacji własnych wspomnień strach, że ktoś kontroluje myśli osoby doświadczającej traumy
• strach przed najdrobniejszymi nieraz obowiązkami codziennymi, poczucie przytłoczenia

Behawioralne objawy traumy 

Trauma skutkuje określonymi zachowaniami, opisanymi przez psychologów. Są wśród nich: 

• częste gubienie przedmiotów osobistych
• skłonność do wypadków, związana z niemożnością kontrolowania zachowań
• kłopoty z postrzeganiem czasu, spóźnianie się na spotkania, pociągi itp.
• kłopoty w orientacji przestrzennej, np. błąkanie się
• unikanie bodźców uruchamiających lub skojarzeń z wydarzeniem, np. lęk przed podróżą samochodem, wizytą w szpitalu, ciemnymi miejscami w domu i poza nim
• obsesyjne wracanie do wydarzenia i ciągłe opowiadanie o nim
• objadanie się lub unikanie jedzenia
• płaczliwość lub niezdolność do płaczu
• brak energii do życia
• trudność z planowaniem, zarówno w życiu osobistym jak zawodowym
• kompulsywne, wielokrotne sprawdzanie wszystkiego, np. czy zakręcone są kurki z wodą, gaz, czy mieszkanie jest zamknięte

Trauma a objawy cielesne (somatyczne) 

Osoby doświadczające skutków urazu psychicznego cierpią nie tylko na duszy, ale i na ciele. Do najczęstszych objawów należą: 

• poważne zaburzenia snu (bezsenność/nadmierna senność)
• chroniczne zmęczenie i letarg
• nadpobudliwość
• poczucie oderwania od własnego ciała, stan „nieważkości”
• ociężałość fizyczna
• nudności, wymioty, zawroty głowy
• bóle żołądka lub inne chroniczne bóle
• nadwrażliwość na dźwięki lub światło
• kołatanie serca, jego szybki lub nieregularny rytm
• zmiany ciepłoty ciała: fale chłodu lub gorąca

Jak leczy się traumę? 

Pamiętajmy, że leczeniem traumy powinni zajmować się profesjonalni psychoterapeuci i psychoanalitycy. Konieczne może być także skorzystanie z pomocy psychiatry. Nieodzowne jest również wsparcie lekarza – szczególnie w przypadku nasilenia objawów fizycznych po urazie psychicznym. 

Zarówno dzieci, jak dorośli mają kłopoty w komunikowaniu problemów związanych z urazem psychicznym. Niestety, często wynika to z nastawienia społecznego i podejścia w rodzaju: „weź się w garść”, które wciąż jest dość powszechne w polskim społeczeństwie. Strach przed artykułowaniem własnych problemów i niechęć przed zmierzeniem się z cierpieniem osoby najbliższej uniemożliwiają często podjęcie terapii. Problemem jest także kryzys polskiej psychiatrii, niedobór kadr i placówek.

Leczenie traumy polega przede wszystkim na regularnej terapii psychologicznej. Ważne jest przepracowanie emocji, myśli, wyobrażeń dotyczących traumatycznego doświadczenia i jego skutków. Wiele zależy od tego, czy pomoc zostanie udzielona zaraz po tragicznym wydarzeniu. Im późniejsze będzie rozpoznanie traumy, tym większe spustoszenie spowoduje ona w życiu osób, które jej doświadczają.  

W leczeniu traumy pomaga terapia EMDR. Więcej informacji na temat leczenia tą metodą znajdziesz pod linkiem.

KW