Polska, znana z bogatego dziedzictwa kulturowego, może poszczycić się jednym z najciekawszych odkryć archeologicznych ostatnich lat. W Krzemionkach, wpisanych na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO, badacze zainicjowali projekt mający na celu zgłębienie tajemnic neolitycznych malowideł pozostawionych przez pradawnych górników.
Krzemionki – prehistoryczne centrum sztuki i duchowości
Malowidła w Krzemionkach, wykonane około 5 tys. lat temu, są unikatowym świadectwem działalności człowieka w neolicie. Zachowało się około 60 śladów naskalnych, z czego kilkanaście można interpretować jako proste rysunki, wykonane głównie węglem drzewnym, z łuczywa służącego do oświetlania tuneli kopalni.
Zespół badawczy, w ramach projektu „Więcej światła!”, wykorzystuje nowoczesne technologie, takie jak reflektografia w podczerwieni, analiza chemiczna śladów okopceń oraz drobiazgowe badania w laboratoriach, aby odkryć niewidoczne detale i poznać pierwotny wygląd malunków. Pozwoli to naukowcom lepiej zrozumieć życie i wierzenia neolitycznych górników. Wyniki tych badań będą również podstawą do opracowania programu ochrony i konserwacji malowideł.
Grupa najbardziej spektakularnych malowideł została odkryta w Krzemionkach pod koniec lat 20. XX wieku przez archeologa Stefana Krukowskiego i niestety nie przetrwała do dziś. W jednej z komór podziemnych znajdowało się kilka malunków przedstawiających głowę byka, stopy, łódkę. „Niestety, ta część kopalni już nie istnieje” – zaznaczył archeolog Artur Jedynak, kustosz i koordynator ds. UNESCO w Muzeum Historyczno-Archeologicznym. Reprodukcje tych fotografii znajdują się w monografii Krzemionek z 1939 roku.
Wśród naskalnych rysunków można znaleźć symbole o znaczeniu praktycznym i duchowym. Najbardziej rozpoznawalnym jest „Wielka Matka” – przypuszczalne neolityczne bóstwo, które stanowi logo Muzeum Historyczno-Archeologicznego w Ostrowcu Świętokrzyskim.
Malowidła w Krzemionkach a sztuka naskalna Europy
W kontekście europejskim malowidła z Krzemionek różnią się od słynnych dzieł naskalnych, takich jak te w Lascaux (Francja) czy Altamirze (Hiszpania). Oto najważniejsze różnice i podobieństwa:
Lascaux i Altamira – sztuka realistyczna
Francuskie i hiszpańskie malowidła, datowane na 17–15 tys. lat temu, przedstawiają zwierzęta, takie jak byki, konie i jelenie, w niezwykłej szczegółowości i dynamice. W Krzemionkach rysunki są bardziej schematyczne, z naciskiem na symbolikę i prostotę formy.
Znaczenie duchowe
Malowidła z Lascaux i Altamiry były prawdopodobnie związane z wierzeniami magicznymi i rytuałami łowieckimi. W Krzemionkach podobne intencje można dostrzec w symbolach, takich jak „Wielka Matka”, ale rysunki mają także charakter praktyczny – mogły pełnić funkcję ostrzegawczą w podziemnych tunelach.
Technologia wykonania
Malowidła w Lascaux i Altamirze powstawały przy użyciu naturalnych barwników, takich jak hematyt czy węgiel drzewny, podobnie jak w Krzemionkach. Polska lokalizacja wyróżnia się jednak zastosowaniem malunków w specyficznym środowisku kopalń, co dodaje im funkcjonalnego charakteru.
Stan zachowania
Malowidła w Lascaux i Altamirze zachowały się w doskonałym stanie dzięki zamkniętym przestrzeniom jaskiń. Niestety, wiele z rysunków z Krzemionek uległo zniszczeniu w wyniku upływu czasu i działalności człowieka.
Krzemionki – więcej niż malowidła, to skarb
Neolityczne malowidła w Krzemionkach to unikatowy przykład sztuki naskalnej o praktycznym i duchowym znaczeniu. Choć różnią się od realistycznych przedstawień z Lascaux czy Altamiry, stanowią cenne świadectwo kreatywności i zaawansowania dawnych społeczności. Dzięki nowoczesnym technologiom badania nad tymi niezwykłymi dziełami sztuki mogą przynieść odpowiedzi na pytania, które nurtują naukowców od lat.
Krzemionki to jednak nie tylko miejsce odkrycia neolitycznych malowideł, ale także największy na świecie kompleks prehistorycznych kopalń krzemienia pasiastego. Krzemionki, wpisane w 2019 roku na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO, są największym na świecie kompleksem prehistorycznych kopalń krzemienia pasiastego. Kopalnie powstały w okresie neolitu i wczesnej epoki brązu, około 5 tys. lat temu. Pole górnicze o powierzchni 80 hektarów zawiera około 4 tys. szybów. Z krzemienia wyrabiano głównie polerowane siekiery, które były rozprowadzane w promieniu 660 kilometrów.
Odkrycia neolitycznego pola górniczego dokonał w 1922 roku geolog Jan Samsonowicz. Znaczenie Krzemionek wykracza więc poza sztukę – stanowią one świadectwo technologicznych umiejętności i handlowych powiązań neolitycznych społeczności.
red.
Na zdjęciu jedno z malowideł, fot. Artur Jedynak/Muzeum Historyczno-Archeologiczne w Ostrowcu Świętokrzyskim
Inne tematy w dziale Społeczeństwo
