Obecnie w Polsce tylko 4 proc. mieszkańców może liczyć na miejsce w schronach, a większość istniejących budowli ochronnych jest w złym stanie technicznym. Nowa ustawa o obronie cywilnej, podpisana przez prezydenta, ma na celu poprawę tej sytuacji poprzez modernizację istniejących obiektów, budowę nowych i wprowadzenie kompleksowych regulacji. Czy Polska zdoła nadrobić wieloletnie zaległości w zapewnieniu bezpieczeństwa obywatelom?
Sytuacja schronów w Polsce - czy jesteśmy przygotowani na zagrożenia?
Sytuacja związana z budowlami ochronnymi w Polsce od lat budzi obawy ekspertów i obywateli. Obecnie jedynie 4 proc. Polaków może liczyć na miejsce w schronach lub ukryciach na wypadek zagrożenia, co plasuje nasz kraj wśród państw z najniższym poziomem zabezpieczenia ludności w Europie. Problem ten stał się szczególnie widoczny po wybuchu wojny w Ukrainie w 2022 roku, kiedy świadomość społeczna na temat potrzeby posiadania budowli ochronnych znacznie wzrosła. Mimo upływu lat i zapowiedzi rządu, niewiele się w tej kwestii zmieniło. Obecnie w Polsce funkcjonuje niespełna 62 tys. budowli ochronnych, które są w stanie pomieścić zaledwie 1,3 mln osób.
Braki w infrastrukturze ochronnej wynikają z wieloletnich zaniedbań, niejasności legislacyjnych oraz niewystarczających nakładów finansowych. Zgodnie z raportem Najwyższej Izby Kontroli (NIK), znaczna część istniejących schronów i ukryć jest w złym stanie technicznym, co czyni je bezużytecznymi w razie zagrożenia. Aby sprostać wyzwaniom i zwiększyć bezpieczeństwo obywateli, w grudniu 2023 roku prezydent Andrzej Duda podpisał ustawę o obronie cywilnej, która ma na celu wprowadzenie kompleksowych zmian w systemie budowli ochronnych.
Obecny stan schronów i ukryć w Polsce
W Polsce funkcjonuje zaledwie 61 932 budowli ochronnych, z czego większość to tzw. ukrycia doraźne – miejsca, które jedynie częściowo chronią przed skutkami zagrożeń, takich jak działania zbrojne czy ekstremalne zjawiska pogodowe. Schrony, które spełniają wyższe standardy ochrony, stanowią znikomy odsetek. Dla porównania, w Szwajcarii liczba miejsc w schronach przekracza liczbę mieszkańców, co stanowi wzór dla innych krajów.
Raport NIK wykazał, że jedynie 3 z 25 skontrolowanych schronów i 2 z 19 ukryć znajdujących się w ewidencji były w bardzo dobrym stanie technicznym. Pozostałe obiekty miały liczne uchybienia – brak instalacji filtrowentylacyjnych, zdewastowane pomieszczenia, nieszczelne drzwi czy niedrożne wyjścia ewakuacyjne. W wielu przypadkach budowle te były całkowicie bezużyteczne.
Dodatkowym problemem jest brak jednoznacznej odpowiedzialności za zarządzanie budowlami ochronnymi. Po wprowadzeniu ustawy o obronie Ojczyzny w 2022 roku zlikwidowano funkcjonujący od lat system obrony cywilnej, co doprowadziło do luki prawnej. Obowiązujące wcześniej przepisy nie zostały zastąpione nowymi regulacjami, co sprawiło, że zadania związane z budowlami ochronnymi realizowała mniej niż połowa wojewodów i samorządów.
Wady obecnego systemu i kontrowersje
Problemy z budowlami ochronnymi wynikają nie tylko z braku odpowiednich przepisów, ale także z nierzetelności prowadzonych ewidencji. W 2022 roku Państwowa Straż Pożarna przeprowadziła inwentaryzację schronów, która miała dostarczyć dokładnych danych na temat dostępnych miejsc ochronnych. Jednak raport ten, jak wykazała kontrola NIK, był obarczony wieloma błędami. W spisie znalazły się m.in. obiekty niedostępne dla mieszkańców lub niespełniające podstawowych wymagań technicznych.
Władze Warszawy w oficjalnych dokumentach uwzględniły metro jako potencjalne miejsce ukrycia, co również budzi kontrowersje. Oględziny stacji metra przeprowadzone przez NIK wykazały brak hermetyczności i odpowiednich instalacji, co dyskwalifikuje te obiekty jako schrony. Dodatkowo, decyzja o militaryzacji metra może sprawić, że w razie zagrożenia nie będą one objęte ochroną międzynarodową.
Nowe przepisy - nadzieja na poprawę sytuacji
Podpisana w grudniu 2023 roku ustawa o obronie cywilnej ma na celu uporządkowanie kwestii związanych z budowlami ochronnymi. Nowe przepisy wprowadzają m.in. obowiązek oznakowania schronów i ukryć, regularnych przeglądów technicznych oraz rzetelnego prowadzenia ewidencji. Planowane jest także przystosowanie istniejących budowli do standardów ochronnych oraz budowa nowych obiektów.
Rząd przewiduje dotacje celowe dla gmin i powiatów na budowę i modernizację budowli ochronnych. Środki te mają być finansowane z Państwowego Funduszu Ochrony Ludności. Nowe przepisy zakładają również rozwój budownictwa ochronnego, co obejmuje zarówno adaptację istniejących budowli, jak i tworzenie nowych miejsc schronienia.
Przyszłość budowli ochronnych w Polsce
Choć przyjęcie ustawy o obronie cywilnej to krok w dobrą stronę, wiele wyzwań pozostaje nierozwiązanych. Kluczowe będzie skuteczne wdrożenie nowych regulacji oraz zwiększenie nakładów finansowych na budownictwo ochronne. Warto również skorzystać z doświadczeń innych krajów, takich jak Szwajcaria czy Finlandia, gdzie systemy budowli ochronnych są wzorowo rozwinięte.
Jednym z priorytetów powinno być także edukowanie obywateli na temat lokalizacji schronów i zasad korzystania z nich w razie zagrożenia. Obecnie brak transparentnej komunikacji sprawia, że wielu Polaków nie wie, gdzie szukać schronienia w sytuacji kryzysowej.
Nowe przepisy dają nadzieję na poprawę sytuacji, jednak ich efektywność będzie zależała od tempa i jakości ich implementacji. Polska stoi przed szansą na znaczącą poprawę infrastruktury ochronnej, co w obliczu rosnących zagrożeń międzynarodowych jest nie tylko koniecznością, ale i obowiązkiem wobec obywateli.
Podsumowanie:
- Polska dysponuje niespełna 62 tysiącami schronów ochronnych, które mogą pomieścić 1,3 miliona osób, co stanowi mniej niż 4% populacji kraju.
- Większość schronów jest w złym stanie technicznym, brakuje odpowiednich instalacji, takich jak systemy filtrowentylacyjne czy szczelne wyjścia awaryjne.
- Brak regulacji prawnych, w tym definicji schronu, opóźnia rozwój budownictwa ochronnego i skuteczne zarządzanie obiektami.
- Od lat zaniedbywano kwestie obrony cywilnej, a ustawa o obronie Ojczyzny z 2022 roku zlikwidowała dotychczasowy system ochrony ludności.
- Ustawa, podpisana w grudniu 2024 roku, wprowadza regulacje dotyczące budownictwa ochronnego, w tym przeglądów technicznych i oznakowania schronów.
- Przewidziano dotacje dla gmin i powiatów na budowę i modernizację budowli ochronnych, które mogą sięgnąć nawet 100% kosztów inwestycji.
- Ministerstwo Spraw Wewnętrznych i Administracji liczy na poprawę sytuacji dzięki programowi finansowania i uregulowaniom wprowadzonym ustawą.
- Planowane jest przystosowanie już istniejących obiektów, takich jak piwnice czy miejsca doraźnego schronienia, do funkcji ochronnych.
- NIK oceniła raporty rządowe jako nierzetelne, a sytuację obiektów ochronnych jako krytyczną.
red.
Zdjęcie ilustracyjne, przedstawiające wnętrze schronu, fot. gov.pl
Inne tematy w dziale Społeczeństwo
