Mobbing w miejscu pracy. Jak rozpoznać i zgłosić problem - praktyczne porady

Czym jest mobbing? Definicja, kryteria

Mobbing to długotrwałe i systematyczne działania lub zachowania, które mają na celu poniżenie, upokorzenie, izolowanie lub zastraszenie osoby w miejscu pracy. Jest to forma psychicznego znęcania się, która może prowadzić do poważnych skutków dla zdrowia psychicznego i fizycznego ofiary.

W polskim Kodeksie pracy (art. 94³) mobbing definiowany jest jako działania lub zachowania dotyczące pracownika lub skierowane przeciwko niemu, polegające na systematycznym i długotrwałym nękaniu lub zastraszaniu, które wywołują u pracownika zaniżoną ocenę przydatności zawodowej, poniżenie lub izolację. Ofiara mobbingu może dochodzić swoich praw, w tym m.in. odszkodowania za wyrządzone szkody.

Kluczowe cechy mobbingu:

• Długotrwałość – mobbing nie jest jednorazowym incydentem. To powtarzające się działania, które trwają przez dłuższy czas.
• Systematyczność – działania są celowe i występują w sposób regularny.
• Celowe poniżenie – zachowania mają na celu wykluczenie ofiary, obniżenie jej samooceny, a nawet doprowadzenie do rezygnacji z pracy.
• Nierównowaga sił – ofiara mobbingu zazwyczaj znajduje się w gorszej pozycji niż sprawca, co utrudnia obronę.

Spada liczba zgłoszeń mobbingu: Czy problem maleje czy jest ignorowany?

Mobbing w Polsce stanowi poważny problem w środowisku pracy. Według raportu UCE RESEARCH i platformy ePsycholodzy.pl z 2023 roku, aż 41,4 proc. pracujących Polaków doświadczyło w ciągu ostatnich sześciu miesięcy zachowań o charakterze mobbingowym.

Najczęściej zgłaszane formy mobbingu obejmują:

• przydzielanie bezsensownych zadań (10,3%),
• obmawianie i rozsiewanie plotek (9,8%),
• wydawanie sprzecznych poleceń (9,6%),
• komentarze świadczące o zazdrości lub zawiści (9%),
• krzyki, przekleństwa i wyzwiska (8,4%).
  

Skala mobbingu w Polsce jest znacząca, ale zaczyna się w tej kwestii wiele poprawiać. Z danych przekazanych przez Państwową Inspekcję Pracy – Główny Inspektorat Pracy (PIP) wynika, że w trzech kwartałach 2024 wpłynęło 795 skarg w kwestii podejrzeń o działania mobbingowe, o 12,8 proc. mniej niż rok wcześniej. Dla porównania - w pierwszej połowie 2022 roku były to 1003 skargi.

- Spadająca już drugi rok z rzędu liczba skarg to powód do zadowolenia, ale osobnym pytaniem pozostaje to, z czego ten spadek wynika. Czy zmniejszyła się skala problemu, czy też pracownicy nie chcą zgłaszać tego rodzaju spraw do PIP-u, ponieważ skuteczność działań inspekcji jest niska i zazwyczaj i tak trafiają one do sądu? Podłożem problemów związanych z dochodzeniem sprawiedliwości w sprawach o mobbing jest też to, o czym mówi się od wielu lat, sama definicja mobbingu zawarta w Kodeksie pracy. Z tym wiąże się konieczność spełnienia wszystkich przesłanek wskazanych w tym przepisie - przekonuje Wioletta Żukowska Czaplicka, ekspert ds. społeczno-gospodarczych Federacji Przedsiębiorców Polskich (FPP).

Skala mobbingu w Polsce – czy świadomość pracowników rośnie?

Zdaniem ekspertki świadomość tego, czym jest mobbing, stale rośnie wśród pracowników i pracodawców. - To już jest zupełnie inny rynek pracy niż jeszcze 10 lat temu i zachowania, na które kiedyś przymykano oko, teraz już nie są tolerowane. Nie zawsze jednak mobbing jest prawidłowo rozumiany. Nie jest nim np. negatywna ocena pracy pracownika bądź krytyka sposobu wykonywania pracy. Przypominam, że mobbing to działania o charakterze ciągłym i uporczywym. Nie są nim przypadki incydentalne.

Michał Pajdak z platformy e-Psycholodzy.pl podejrzewa, że za spadkiem liczby zgłoszeń dotyczących mobbingu mogą stać sami pracodawcy, którzy mając coraz większą świadomość problemu wprowadzają odpowiednie procedury przeciwdziałania mobbingowi oraz wspierają otwartą komunikację w tego typu kwestiach.

– Blisko 800 zgłoszeń to wciąż dużo, tym bardziej że mobbing to zjawisko trudne do wykrycia i udowodnienia, a osoby dotknięte problemem nie zawsze decydują się na oficjalne zgłoszenia. Dlatego podejmowane przez ww. urząd przypadki mogą stanowić jedynie wierzchołek góry lodowej. Dla wielu ofiar omawianych zjawisk Państwowa Inspekcja Pracy jest bardziej dostępną instytucją niż sąd ze względu na prostszy tryb zgłaszania, mniejsze koszty i szybszy czas reakcji. Ponadto przekazanie sprawy do PIP może być postrzegane jako mniej radykalne rozwiązanie niż skierowanie jej od razu do sądu – uważa Michał Pajdak.

Mobbing w Polsce: Procedury zgłaszania i działania Państwowej Inspekcji Pracy

Maleje też liczba skarg, pod którymi wnioskodawcy się podpisują. W pierwszych trzech kwartałach zeszłego roku do PIP trafiło 57 anonimów i 855 podpisanych skarg, w tym roku odpowiednio 43 i  752. Przewaga skarg podpisanych nad anonimowymi może sugerować wzrost świadomości pracowników w zakresie możliwości zgłaszania mobbingu. Te pierwsze pozwalają podjęcie działań kontrolnych.

-  PIP nie nadaje biegu anonimowo zgłaszanym sprawom. Ofiary mobbingu powinny o tym wiedzieć i szukać skutecznej metody dochodzenia swoich praw. A wydaje się, że obecnie jest nią dochodzenie sprawiedliwości z tytułu naruszenia dóbr osobistych, ponieważ udowodnienie mobbingu przed sądem jest bardzo trudne i wiąże się z dużymi emocjami, a sam proces trwa zazwyczaj latami, co jest też wyczerpujące dla samych ofiar mobbingu – podpowiada Wioletta Żukowska Czaplicka.

W trzech kwartałach tego roku podjęto również o 12,9 proc. mniej kontroli niż w analogicznym okresie roku poprzedniego (740 czynności wobec 850). Może to wynikać ze wspomnianej już mniejszej liczba zgłoszeń, ograniczeń kadrowych PIP-u lub większego skupienia się na bardziej skomplikowanych, wymagających czasowo sprawach.

- Warto to zestawić z innymi danymi. W analizowanym okresie 2023 roku tylko 71 skarg okazało się zasadnych. Identycznie było w trzech kwartałach br. Rodzi to pytanie o to, czy pracownicy rozumieją, czym w ogóle są działania mobbingowe. Część pracowników może błędnie postrzegać jednorazowe konflikty lub trudne relacje w pracy jako mobbing. Ma on jednak definicję prawną, która obejmuje systematyczne, długotrwałe działania, mające na celu poniżenie lub wyeliminowanie pracownika z zespołu. Z tego powodu wiele zgłoszeń, choć związanych z konfliktami czy niewłaściwym zarządzaniem, nie spełnia kryteriów mobbingu – przypomina Michał Pajdak.

Co zrobić w przypadku mobbingu?

Mobbing to poważny problem, który negatywnie wpływa na atmosferę w miejscu pracy i zdrowie pracowników. Skutki mobbingu mogą być bowiem dewastujące dla pracownika.

• Psychiczne: stres, depresja, stany lękowe, wypalenie zawodowe.
• Fizyczne: bóle głowy, problemy z układem pokarmowym, zaburzenia snu.
• Zawodowe: spadek efektywności, obniżenie motywacji, częstsze zwolnienia lekarskie.
• Społeczne: izolacja, utrata zaufania do współpracowników.
  

Ważne jest, aby na mobbing reagować w odpowiedni sposób.

• Dokumentować sytuacje – zachować e-maile, notatki, zapisy rozmów, które mogą być dowodami.
• Zgłosić problem – przekazać informacje przełożonemu, działowi HR lub związkowi zawodowemu.
• Szukać wsparcia – rozmawiać z kolegami, psychologiem lub prawnikiem.
• Podjąć działania prawne – w skrajnych przypadkach złożyć skargę do Państwowej Inspekcji Pracy lub pozew do sądu.

Podsumowanie:

Z tego artykułu dowiesz się:

• jaka jest definicja mobbingu i jego kluczowe cechy (długotrwałe, systematyczne działania mające na celu poniżenie, izolowanie lub zastraszenie pracownika).
• jaka jest skala problemu w Polsce (wg raportu z 2023 roku, 41,4% pracujących Polaków doświadczyło mobbingu, ale liczba skarg dotyczących mobbingu spadła).
• jakie są skutki mobbingu i jak sobie z nim radzić.
  
• że udowodnienie mobbingu wymaga spełnienia wielu przesłanek prawnych.
• że istnieje potrzeba dalszego wzmocnienia procedur przeciwdziałania mobbingowi i edukacji na temat jego definicji.

Tomasz Wypych/red.

Źródło zdjęcia: MondayNews