Rewolucja w finansowaniu samorządów. Duda podpisał ważną ustawę

Minister finansów: Nowy rozdział w historii polskiego samorządu

Jeszcze w listopadzie mają ruszyć pierwsze wypłaty z puli 10 miliardów złotych obiecanej samorządom przez ministra finansów. Środki finansowe mają podratować tegoroczne budżety samorządów.

„Reforma finansów JST [jednostek samorządu terytorialnego – red.] podpisana. Otwieramy nowy rozdział w historii polskiego samorządu: 345 mld zł więcej w ciągu 10 lat, wsparcie słabszych finansowo samorządów oraz tych, na których terenie znajdują się parki narodowe i inne »tereny zielone«. Dziękuję stronie samorządowej za olbrzymie zaangażowanie w prace nad ustawą” - napisał w poniedziałek na X szef resortu finansów Andrzej Domański.

Kancelaria Prezydenta: Stabilny system finansowania jednostek samorządowych

Podobną informację na X przekazała Kancelaria Prezydenta.

„Prezydent RP Andrzej Duda podpisał Ustawę z dnia 1 października 2024 r. o dochodach jednostek samorządu terytorialnego.

Zgodnie z deklaracją projektodawcy ustawa służy wprowadzeniu do porządku prawnego regulacji zapewniających stabilny system finansowania jednostek samorządu terytorialnego. 

Do głównych celów ustawy należą:

•  wzmocnienie i ustabilizowanie finansów JST poprzez zwiększenie dochodów własnych;
• oparcie finansowania JST na dochodach wynikających z lokalnej bazy podatku dochodowego od osób fizycznych i podatku dochodowego od osób prawnych;
• obiektywne i algorytmiczne naliczanie środków finansowych dla każdej JST;
• zapewnienie lepszej alokacji środków publicznych poprzez uwzględnienie specyfiki poszczególnych kategorii JST;
• ograniczenie nadmiernie rozbudowanego przepływu środków pomiędzy budżetem państwa a JST, realizowanego w formie tzw. janosikowego;
• zwiększenie wpływu strony samorządowej na podział środków dla JST”.

Reforma finansowania JST. Co zyskają samorządy 

Wypłata 10 mld zł dla samorządów może wymusić na rządzie nowelizację tegorocznego budżetu. Władze samorządowe już zostały poinformowane o sposobie uruchomienia i podziału tych pieniędzy.

Ponad 8,2 mld zł mają stanowić dodatkowe dochody, jakie jednostki samorządu terytorialnego otrzymują z tytułu udziału we wpływach z PIT. Reszta, czyli niemal 1,8 mld zł będzie pochodzić ze zwiększenia tegorocznej subwencji ogólnej.

Dodatkowe dochody z PIT zostaną rozdzielone pomiędzy gminy, powiaty i województwa. Kwota należna każdej z jednostek będzie uzależniona od liczby mieszkańców. Przykładowo, jeśli liczba mieszkańców gminy przekracza 10 tys., jednostka powinna otrzymać co najmniej 2 mln zł. Jeżeli jednak wskutek przeliczeń przydziału w PIT kwota ta miałaby być mniejsza, wówczas zostanie uzupełniona pieniędzmi z subwencji. 

Generalnie gminy mogą liczyć na minimalne kwoty (w zależności od liczby mieszkańców): 1 mln zł, 1,5 mln zł lub 2 mln zł. Powiaty otrzymają co najmniej po 3 mln lub 4 mln zł, a województwa po 6 mln lub 8 mln zł.

Portal Money.pl wylicza, że np. Warszawa otrzyma ok. 973 mln zł (768,3 mln zł jako gmina i 204,8 mln jako powiat); Kraków - około 285 mln zł (225,6 mln zł jako gmina i 60,1 mln jako powiat);mniejszy Chełm - 10,5 mln zł.

Dochody samorządów będą odtąd bazować na udziale w dochodach podatników zamieszkałych na ich terenie. Udział będzie zależał od potrzeb konkretnych samorządów i może być stosowanie do nich zwiększany np. w kontekście liczby uczniów czy potrzeb opieki społecznej, albo względów środowiskowych.

W większości samorządów ma to zastąpić np. dotychczasową subwencję lub janosikowe i zapewnić większą stabilność finansową oraz większe fundusze. W 2025 r. roku ma być to niemal 25 mld zł dla wszystkich JST niż przewidywałby obecny system. 

Nie wszyscy są zadowoleni ze zmian. Część najmniejszych samorządów korzystała w poprzednich latach z dużych programów inwestycyjnych rządu. Wśród nich słychać głosy, że takich pieniędzy nie będzie już można otrzymać. 

Zobacz takżeTrwają masowe zwolnienia. Pracownicy nie dostawali pensji. Teraz wszyscy na bruk

Prezydent podpisał ustawę o dochodach samorządów

Formalny opis zmian przekazała strona prezydencka.

„Ustawa wprowadza zasadniczą zmianę w sposobie ustalania dochodów JST z tytułu udziałów w podatkach dochodowych. Dochody te mają być obliczane jako procent od dochodów podatników danego podatku z terenu danej JST, podczas gdy obecnie dochód samorządów z tytułu udziału w PIT i CIT naliczany jest na podstawie podatku należnego” – podkreślono w komunikacie kancelarii prezydenta.

Podano w nim, że kwota rocznego dochodu jednostki samorządu terytorialnego z tytułu udziału w PIT będzie ustalana „poprzez przemnożenie zwaloryzowanych dochodów podatników zamieszkałych na obszarze danej JST za rok bazowy przez określoną procentowo wysokość udziału w podatku dochodowym od osób fizycznych”. 

Stwierdzono także, że mechanizm waloryzacji będzie uwzględniać wskaźnik dynamiki przeciętnego wynagrodzenia i wskaźnik dynamiki zatrudnienia. Analogicznie ma być ustalana kwota rocznego dochodu samorządów z tytułu udziału w CIT, choć waloryzacja w tym przypadku ma uwzględniać dynamikę nominalnego PKB.

„Ustawa wprowadza, zamiast obecnych części subwencji ogólnej, pojęcie potrzeb finansowych JST, które będą podlegać finansowaniu zwiększonymi dochodami z tytułu udziału w PIT i CIT, a w przypadku, gdy będą one niewystarczające – subwencją ogólną z budżetu państwa. Potrzeby finansowe będą elementem kalkulacyjnym do ustalenia subwencji ogólnej z budżetu państwa” – napisała kancelaria prezydenta w komunikacie.

Na potrzeby finansowe samorządów składają się potrzeby wyrównawcze, oświatowe, rozwojowe, ekologiczne i uzupełniające. I tak potrzeby wyrównawcze będą ustalane dla JST, w której indywidualny wskaźnik zamożności jest równy określonej w ustawie procentowej wartości wskaźnika zamożności ustalonego odpowiednio dla danej kategorii JST, bądź niższy od tej wartości. Z kolei globalna kwota potrzeb oświatowych ma być ustalana - co do zasady - analogicznie jak obecna część oświatowa subwencji ogólnej, czyli w oparciu o kwotę z roku poprzedniego z uwzględnieniem zmiany zakresu realizowanych zadań oświatowych.

Potrzeby rozwojowe mają być ustalane w podziale na poszczególne kategorie JST, co w ocenie projektodawcy stwarza możliwość bardziej precyzyjnego wspierania rozwoju poszczególnych kategorii samorządu. Potrzeby ekologiczne mają być ustalane dla wszystkich JST, na terenie których znajdują się obszary o szczególnych walorach przyrodniczych prawnie chronione. Potrzeby uzupełniające będą ustalane w wysokości odpowiadającej kwocie potrzeb uzupełniających z roku poprzedzającego rok budżetowy, zwaloryzowanej wskaźnikiem cen towarów i usług konsumpcyjnych.

Kancelaria prezydenta przypomniała, że ustawa wchodzi w życie z dniem następującym po dniu ogłoszenia, z wyjątkiem kilku przepisów, które wchodzą w życie w innym terminie. 

KW

Fot. Prezydent Andrzej Duda/KPRP