Urlop rodzicielski a działalność gospodarcza. Prawo nie sprzyja młodym rodzicom

Ojcowie rzadko idą na urlop rodzicielski

Minął rok odkąd w Polsce funkcjonuje zmodyfikowana formuła urlopów przeznaczonych dla rodziców po narodzinach dziecka. W kwietniu 2023 r. ojcowie zyskali indywidualne prawo do urlopu rodzicielskiego, niezależne od uprawnień matki dziecka (wcześniej jedyną możliwością wzięcia urlopu przez mężczyznę było przekazanie mu go przez kobietę). Został też wprowadzony dodatkowy 9-tygodniowy nieprzenaszalny urlop rodzicielski dla „drugiego rodzica”,  czyli zazwyczaj ojca. Jako „pierwszy rodzic” rozumiany jest bowiem ten, który pobiera większość urlopu rodzicielskiego, a zazwyczaj jest to matka.

Zmiany te miały ułatwić mężczyznom decyzję o przerwaniu pracy na czas opieki nad dzieckiem, a w konsekwencji – wspierać równość kobiet i mężczyzn na rynku pracy. Po tych zmianach popularność urlopów rodzicielskich wśród ojców wzrosła, ale nadal jest dość mała. W 2022 r. na 100 kobiet korzystających z urlopu rodzicielskiego przypadał tylko 1 mężczyzna. W 2023 r. było to ok. 6 mężczyzn. Wśród przyczyn niedecydowania się mężczyzn na urlopy związane z opieką nad dziećmi wymienia się przede wszystkim czynniki kulturowe oraz finansowe. Te pierwsze wynikają ze stereotypów dotyczących ról płciowych. Drugie wiążą się z tym, że mężczyźni często zarabiają więcej niż kobiety, zatem korzystanie przez nich z urlopu rodzicielskiego jest mniej opłacalne.

Urlop rodzicielski nie dla ojców prowadzących firmy

Warto też zauważyć, że mężczyźni częściej niż kobiety prowadzą własną działalność gospodarczą. Dla grupy wiekowej, w której narodziny dziecka są najbardziej powszechne (25-40 lat), odsetek prowadzących własną firmę wśród pracujących jest ok. 2 razy wyższy dla mężczyzn niż dla kobiet. W 2023 r. wyniósł on 21,9 proc. wśród mężczyzn i 11,1 proc. wśród kobiet. We wcześniejszych latach wśród kobiet utrzymywał się na zbliżonym poziomie, podczas gdy wśród mężczyzn był trend rosnący – z poziomu 18,7 proc. w 2019 r. W przypadku prowadzenia własnej działalności nie ma możliwości skorzystania z urlopu rodzicielskiego, jak to ma miejsce przy umowie o pracę. Można pobierać zasiłek odpowiadający urlopowi rodzicielskiemu, ale tylko pod warunkiem wcześniejszego opłacania dobrowolnych składek na ubezpieczenie chorobowe i proporcjonalnie do ich zadeklarowanego poziomu.

Zależność ze względu na płeć między korzystaniem z urlopów rodzicielskich a prowadzeniem własnej firmy działa w dwie strony. Mężczyźni rzadziej korzystają z tych urlopów, bo częściej prowadzą działalności gospodarcze. A kobiety rzadziej decydują się na prowadzenie firmy, bo częściej z góry planują swoją ścieżkę zawodową tak, by była łatwiejsza do pogodzenia z opieką nad dziećmi.

Kto ma prawo do urlopu ojcowskiego

Warto pamiętać, że prawo do urlopu ojcowskiego jest wyłącznym i samodzielnym uprawnieniem, które przysługuje pracownikowi będącemu ojcem. Prawo to jest niezależne od uprawnień matki dziecka i przysługuje także wtedy, gdy matka nie jest pracownicą, wobec czego nie może korzystać z przewidzianych przepisami prawa pracy urlopów związanych z urodzeniem lub wychowywaniem dziecka. Inaczej mówiąc, urlop ojcowski przysługuje pracownikowi, który jest ojcem.

Zgodnie z przepisami Kodeksu pracy pracownikiem jest nie tylko osoba zatrudniona na podstawie umowy o pracę, ale także na podstawie: powołania, wyboru, mianowania lub spółdzielczej umowy o pracę. Maksymalnie można otrzymać do 2 tygodni takiego urlopu. Uprawniony pracownik – ojciec - może wykorzystać urlop ojcowski jednorazowo. Przepisy pozwalają jednak na to, by urlop ojcowski został wykorzystany w dwóch częściach.

Tomasz Wypych

Czytaj także:

• Przyszłość polskich maturzystów. Chcą studiować psychologię i pracować
• Polacy pokochali kredyty. Zaciągają ich coraz więcej
• Spadek prestiżu popularnych zawodów. Robotnik szanowany bardziej niż poseł