Według danych zgromadzonych przez WHO, w 2020 r. liczba osób w wieku 60 lat i starszych przewyższyła liczbę dzieci w wieku poniżej 5 lat, a w latach 2015-2050 odsetek światowej populacji w wieku powyżej 60 lat wzrośnie z 12 proc. do 22 proc.
Społeczeństwo się starzeje
Na świecie wzrasta zarówno liczba osób starszych, jak i ich udział w populacji. Proces starzenia się społeczeństwa w pierwszej kolejności rozpoczął się w krajach o wysokim dochodzie, jednak, jak wskazuje Światowa Organizacja Zdrowia (WHO), obecnie to w krajach o niskim i średnim dochodzie najbardziej widoczne są zmiany w rozkładzie wieku populacji.
Główny Urząd Statystyczny potwierdza, że w Polsce obserwujemy także coraz szybciej postępujący proces starzenia się społeczeństwa. Od 1990 r. wielkość współczynnika dzietności kształtuje się poniżej 2, a więc nie gwarantuje prostej zastępowalności pokoleń. Wzrasta też udział najstarszych w ogólnej populacji. W latach 2000-2022 odsetek osób w wieku poprodukcyjnym (kobiety – 60 lat i więcej, mężczyźni – 65 lat i więcej) w populacji zwiększył się z 15 proc. do ponad 23 proc.
Wraz z postępowaniem procesu starzenia się społeczeństwa zmienia się także struktura wieku grupy produkcyjnej, a więc potencjalnej siły roboczej. W krajach OECD zwiększa się udział osób w wieku 45-64 lata w ogóle ludności w wieku produkcyjnym (15-64 lata). W latach 1990-2023 wzrost ten wyniósł od 28 proc. do około 40 proc. Z danych historycznych oraz prognoz OECD wynika, że trend wzrostowy jest widoczny także w Polsce. W 1990 r. osoby w wieku 45-64 lata stanowiły 31,57 proc. populacji w wieku produkcyjnym. Jak wskazują prognozy, w 2023 r. ten odsetek wyniesie 40 proc., a w 2040 r. – 48,4 proc.
Dyskryminacja starszych pracowników
Rynek pracy nie wykorzystuje potencjału przedstawicieli tej grupy wiekowej. W krajach OECD, organizacji skupiającej 38 wysoko rozwiniętych państw z całego świata, zatrudnienie jest najwyższe wśród osób liczących ok. 45 lat, a następnie gwałtownie spada po 50. roku życia. Badania ankietowe przeprowadzone wśród menadżerów z ośmiu wybranych krajów OECD dowodzą, że wciąż utrzymują się stereotypy ukazujące starszych pracowników jako mniej zdolnych do nauki i adaptacji do nowych technologii. Ci sami ankietowani przyznają jednak, że zatrudniani przez nich pracownicy powyżej 45. roku życia radzą sobie równie dobrze, a niekiedy nawet lepiej niż ich młodsi koledzy. Badanie PIE potwierdza, że zjawisko dyskryminacji ze względu na wiek występuje także na polskim rynku pracy.
W związku z występującym problemem, OECD przedstawia rozwiązania, które mają na celu poprawę sytuacji starszych pracowników. Organizacja rekomenduje, by pracownicy nie polegali jedynie na dotychczasowym doświadczeniu i korzystali z możliwości rozwoju umiejętności oraz zwiększali swoje szanse na zatrudnienie przy pomocy serwisów społecznościowych, jak np. LinkedIn. Ich działania powinny być dodatkowo wspierane przez pracodawców oraz osoby tworzące politykę publiczną tak, aby nieustannie zachęcać do rozwoju oraz niwelować występujące bariery. Współpraca w tym zakresie umożliwi wykorzystanie potencjału starszych pracowników w obliczu nieuchronnych przemian demograficznych.
Późniejsze przechodzenie na emeryturę stanie się koniecznością
To, że europejskie społeczeństwa się starzeją, spowoduje, że późniejsze przechodzenie na emeryturę stanie się nie wyborem a koniecznością, bo inaczej system emerytalny się zawali się. Szacuje się, że w Danii do 2060 r. mężczyźni i kobiety będą musieli pracować nawet do 74. roku życia.
W Polsce mężczyźni na emeryturę mogą przejść po ukończeniu 65 roku życia, a kobiety o 5 lat wcześniej. W 27 krajach Unii Europejskiej średnia wieku emerytalnego wynosi obecnie 64,3 lat dla mężczyzn i 63,5 lat dla kobiet. Natomiast w całej Europie (z wyłączeniem Turcji) wiek emerytalny jest obecnie na poziomie co najmniej 62 lat dla mężczyzn i 60 lat dla kobiet.
Spośród państw członkowskich UE najniższy wiek emerytalny mają Grecja, Włochy, Luksemburg i Słowenia. W tych krajach wiek emerytalny wynosi obecnie 62 lata zarówno dla mężczyzn, jak i kobiet. Najszybciej na emeryturę można iść na Litwie. Mężczyźni wcześniejszą emeryturę mogą tam uzyskać mając 59 lat, a kobiety o rok mniej. Na drugim biegunie są Niemcy, gdzie wcześniejsza emerytura dla obu płci zaczyna się średnio w wieku 63,7 lat.
Tomasz Wypych
Czytaj także:
Inne tematy w dziale Społeczeństwo
