Dane o wadze, wzroście czy wyniku testów sprawnościowych wszystkich uczniów mają znaleźć się w publicznej bazie. Eksperci alarmują. Rzecznik Praw Obywatelskich interweniuje. I to od razu u dwóch ministrów.
Do Rzecznika Praw Obywatelskich wpływają skargi w sprawie ewidencji „Sportowe talenty”
Do Rzecznika Praw Obywatelskich wpływają skargi w sprawie ewidencji „Sportowe talenty”, wprowadzonej ustawą z 17 sierpnia 2023 r. o zmianie ustawy o zdrowiu publicznym oraz niektórych innych ustaw. Wątpliwości dotyczą właściwej ochrony danych osobowych przetwarzanych w tej ewidencji, a także celowości i proporcjonalności niektórych przepisów z punktu widzenia poszanowania prawa do prywatności i ochrony danych osobowych gwarantowanych w Konstytucji RP oraz w rozporządzeniu unijnym RODO.
Wspomniana ustawa przewiduje utworzenie publicznej bazy danych gromadzącej dane osobowe wszystkich uczniów, w tym dane wrażliwe. Chodzi o: imię, nazwisko, nr PESEL, rok urodzenia, wiek, płeć, masę ciała, wzrost, wynik testów sprawnościowych i ich datę; klasę, oddział, typ szkoły i jej nazwę i adres, gminę, powiat i województwo, gdzie uczeń uzyskał wynik z testów sprawnościowych. Według uzasadnienia ustawy celem ewidencji jest monitorowanie sprawności fizycznej dzieci i młodzieży oraz możliwość identyfikacji talentów sportowych.
"W przypadku młodych osób ryzyko wpłynięcia na samoocenę jest podwyższone"
– W przypadku młodych osób ryzyko wpłynięcia na samoocenę jest podwyższone. Dane o wadze oraz wynikach testów sprawnościowych mogą być przyczyną stygmatyzacji lub nawet przemocy rówieśniczej - wyśmiewania, wyzwisk. Publikowanie takich informacji to poważne zagrożenie dla dzieci i młodzieży oraz ich kondycji psychicznej. Przemoc rówieśnicza może bowiem prowadzić do kryzysów na tle zdrowia psychicznego lub nawet do kryzysów suicydalnych. Czynniki takie jak waga czy sprawność fizyczna pod żadnym pozorem nie mogą być wykorzystywane do dyskryminacji ucznia lub uczennicy w klasie – przekonuje Salon24 Domini Kuc, z Fundacji Growspace działającej na rzecz zdrowia psychicznego dzieci i młodzieży.
Bardzo obszerny zakres danych, w tym danych identyfikujących (nr PESEL) – a także danych wrażliwych, gromadzonych w jednym miejscu – budzi zastrzeżenia z punktu widzenia ich bezpieczeństwa. Dane te w pełnym zakresie są udostępniane każdej szkole. Uzupełnia ona dane przekazane przez rodziców i nauczycieli. Ponadto dane te są udostępniane także klubowi i związkowi sportowemu oraz polskiemu związkowi sportowemu. Udostępnia się je także podmiotowi publicznemu oraz takiemu podmiotowi niepublicznemu, który realizuje zadania naukowo-badawcze, dydaktyczne, oświatowe lub statystyczne.
Te dane mimo wszystko mogą prowadzić do identyfikacji osoby
Będą to co prawda dane zanonimizowane. Jednak udostępnienie informacji nawet bez danych identyfikujących – lecz zawierających pozostałe informacje o wieku, płci, wzroście, masie ciała, roku urodzenia, szkole i klasie, do której uczęszcza dany uczeń – może mimo wszystko prowadzić do identyfikacji osoby, zwłaszcza w małych miejscowościach bądź gdy dane przetwarzane są w sposób zautomatyzowany.
Ze względu na bardzo szeroki i nieokreślony krąg podmiotów, którym udostępnia się dane, a także fakt, iż mają być one przetwarzane przez każdą szkołę, ryzyko naruszenia ich bezpieczeństwa należy ocenić jako wysokie. Ujawnienie danych osobowych dotyczących m.in. masy ciała dzieci potencjalnie naraża je na naruszenie ich prawa do prywatności oraz godności.
Wątpliwości budzą także deklarowane cele ewidencji: monitorowanie sprawności fizycznej oraz możliwości identyfikacji talentów sportowych. Ze skarg wynika bowiem, że rzeczywistym celem jest umożliwienie klubom i związkom sportowym pozyskiwania informacji o potencjalnych zawodnikach i umożliwienie im kontaktu z nimi za pośrednictwem szkół. A przetwarzanie danych dzieci i młodzieży, w tym danych wrażliwych, odbywa się bez zgody uczniów czy rodziców.
Przy zakładanych celach gromadzenie i udostępnianie danych z ewidencji „Sportowe talenty" mogłoby się raczej odbywać na zasadzie dobrowolności, za zgodą ucznia, bądź rodzica.
Kwestie świadczeń opieki zdrowotnej uczniów reguluje ustawa z 12 kwietnia 2019 r. o opiece zdrowotnej nad uczniami. Realizacja celu monitorowania sprawności fizycznej nie wymaga zatem dodatkowej ewidencji.
Szczególne wątpliwości budzi rzetelność i prawidłowość przekazywanych danych
Wprowadzanie informacji do bazy ma się odbywać poprzez zobowiązanie uczniów i rodziców do ich udostępnienia. Szczególne wątpliwości budzi zatem rzetelność i prawidłowość przekazywanych danych, ochrona tych informacji na etapie przetwarzania ich przez szkołę i wprowadzania do systemu, a przede wszystkim obowiązek ich udostępniania przez uczniów lub rodziców we wskazanych celach.
Ponadto obawy może budzić, że przyjęte unormowania będą prowadziły do wykluczenia osób niepełnosprawnych z powodu obniżonej sprawności ruchowej. Zastrzeżenia budzi też sam proces ustawodawczy i dochowanie w nim zasad poprawnej legislacji. W szczególności trzeba mieć na uwadze, że wprowadzenie tak istotnych zmian od 1 września 2023 r., bez odpowiedniej vacatio legis, stawia podmioty odpowiedzialne w trudnej sytuacji – nie daje właściwego czasu na przygotowanie się do zmian.
Artykuł 51 ust. 2 Konstytucji RP uniemożliwia zwładzy publicznej pozyskiwanie, gromadzenie i udostępnianie innych informacji o obywatelach niż niezbędnych w demokratycznym państwie prawnym.
RPO prosi obu ministrów o wyjaśnienia wątpliwości oraz o wskazanie, jak będzie egzekwowany obowiązek przekazania informacji dotyczących masy ciała i wzrostu od rodziców i młodzieży.
Tomasz Wypych
Źródło zdjęcia: Dane o wadze, wzroście czy wyniku testów sprawnościowych wszystkich uczniów mają znaleźć się w publicznej bazie. Fot. PAP
Czytaj dalej:
Inne tematy w dziale Społeczeństwo
