Czy można usprawiedliwić niezwrócenie uwagi kasjerowi, który pomylił się na własną niekorzyść? Nikt nie spodziewał się po nas takich odpowiedzi.
Moralność Finansowa Polaków 2023
To jedno z pytań, jakie zadał Związek Przedsiębiorstw Finansowych w badaniu „Moralność Finansowa Polaków 2023”. Sprawa jest o tyle ważna, że w ankiecie pojawia się regularnie od 2019 r. W tegorocznej edycji raportu 36,5 proc. ankietowanych uznało, że takie zachowanie można usprawiedliwić. Ten odsetek jest o 4,5 pkt. proc. wyższy niż w 2019 r. Wśród odpowiedzi osób, które usprawiedliwiają takie zachowanie, zwykle pojawia się uzasadnienie, że „kasjerzy nie zawsze są uczciwi” (57 proc.) lub „to się może opłacać” (28 proc.). Jak więc widać większość z nas akceptuje, a nawet usprawiedliwia niezwrócenie uwagi sprzedawcy w sytuacji, gdyby ten pomylił się ze stratą dla siebie.
Skąd wynika akceptacja nieetycznych zachowań finansowych
Prof. Anna Lewicka-Strzałecka, badaczka etyki życia gospodarczego i publicznego oraz autorka raportu „Moralność finansowa Polaków 2023” podkreśla, że akceptacja nieetycznych zachowań finansowych często wynika z zasady wzajemności, nawet gdy w grę wchodzi zwykła transakcja w sklepie.
– Konsument jest na ogół postrzegany jako ofiara transakcji na rynku finansowym i zasada wzajemności nakazuje wyrównać rachunki. Klienci czują się pokrzywdzeni przez instytucje finansowe, więc usprawiedliwiają nadużycia po swojej stronie. Tak działa zasada wzajemności. Nieuczciwość instytucji finansowych okazała się argumentem najczęściej wskazywanym dla usprawiedliwienia nieetycznych zachowań konsumentów. Konsument jest na ogół postrzegany jako ofiara transakcji na rynku finansowym i zasada wzajemności nakazuje wyrównać rachunki – tłumaczy prof. Anna Lewicka-Strzałecka.
Czy można usprawiedliwić płacenie gotówką bez rachunku, by uniknąć podatku VAT
Ankietowani w badaniu „Moralność finansowa Polaków 2023” zostali również zapytani m.in. o to, czy można usprawiedliwić płacenie gotówką bez rachunku, by uniknąć podatku VAT. Akceptację dla takiego zachowania wyraziło 53,6 proc. osób. Wśród powodów usprawiedliwień dla płacenia gotówką w celu uniknięcia podatku VAT prawie dwie trzecie respondentów wskazało na nadmierną restrykcyjność urzędów skarbowych i obciążenie obywateli podatkami, blisko jedna czwarta – na korzyść finansową, zaś 14 proc. określa takie zachowanie jako powszechną praktykę.
– Wracamy tu do zasady wzajemności. Argumentując przyzwolenie na unikanie podatku VAT, prawie dwie trzecie respondentów wskazuje na nadmierną restrykcyjność urzędów skarbowych i obciążenie obywateli podatkami. Skoro pojawia się możliwość, by nie zapłacić podatku, to trzeba odpłacić złem za doznane zło. Społeczne przyzwolenie na nadużycia popełniane przez konsumentów w obszarze finansów utrzymuje się na wysokim poziomie Badania w innych krajach z użyciem analogicznego zestawu pytań nie były prowadzone – zapewnia prof. Anna Lewicka-Strzałecka
Ale istnieją opracowania, w których pytano o usprawiedliwianie poszczególnych zachowań, na przykład takich jak zawyżanie wartości poniesionych szkód, by uzyskać nienależne odszkodowanie, płacenie gotówką bez rachunku, aby uniknąć płacenia VAT, niezwrócenie uwagi kasjerowi, który pomylił się na własną niekorzyść. Ich wyniki pokazują, że w sferze ocen nie odbiegamy od europejskiej średniej. Warto jednak pamiętać, że nie oznacza to, iż w konkretnej sytuacji każdy zachowa się zgodnie z tym, co deklaruje – dodaje profesor.
Praca na czarno w celu uniknięcia ściągania długów z pensji
Skłonności do nieetycznych zachowań w sferze finansów jest więcej, mimo że większość badanych wie, iż za nieuregulowanie zobowiązania można trafić do prowadzonego przez Biuro Informacji Gospodarczej rejestru dłużników. I jak się okazuje, że to wcale nie płacenie gotówką bez VAT cieszy się największym przyzwoleniem, jeśli chodzi o nieetyczne zachowania w sferze finansów. Taki status ma praca na czarno w celu uniknięcia ściągania długów z pensji.
Partnerami raportu „Moralność finansowa Polaków 2023”. są: BIG InfoMonitor, EOS Poland, Ikano Bank i Ultimo. Głównym celem projektu jest cykliczna analiza moralności finansowej Polaków, opierająca się na ocenach poszczególnych nadużyć dokonywanych przez konsumentów.
Tomasz Wypych
Źródło zdjęcia: Moralność Finansowa Polaków 2023. Fot. PAP
Czytaj dalej:
Inne tematy w dziale Polityka
