Rząd próbuje przerzucić część wzrostu cen z budżetów domowych na budżet państwa. To dużo lepsze rozwiązanie niż dławienie płac i wzrostu gospodarczego, czego w imię walki z inflacją domagają się liberałowie. Na szczęście nie jesteśmy sami. Tą drogą idzie coraz więcej krajów Europy.
W sumie to mamy dużo szczęścia. Bo wyobraźmy sobie, że wyzwanie inflacyjne przychodzi nie w roku 2021. Lecz - powiedzmy - dwie dekady wcześniej. Gdy w parlamentach, pałacach prezydenckich, mediach i elitach akademickich niepodzielnie panują zwolennicy wolnorynkowych rozwiązań. Takich, co głoszą, że „kryzys musi się wyszumieć”, a każda interwencja państwa w gospodarkę jest gorsza od braku takiej interwencji. Reszta społeczeństwa musi to zaś przyjmować jako pewnik. Bo przecież - jak to się jeszcze niedawno zwykło kończyć każdą dyskusję ekonomiczną - „nie ma żadnej alternatywy”.
Czytaj też inne teksty Rafała Wosia:
Co by było, gdyby inflacja przyszła w innym czasie?
Niemożliwe? A niby dlaczego? Przecież covid-19 spokojnie mógł pojawić się w nie w roku 2019 tylko 1999 i być covidem-99. Gwarantuję, że tak samo zatkałby globalne łańcuchy dostaw i podniósł ceny wielu strategicznych komponentów produkcji. A gdyby jeszcze do tego przyspieszenie zielonej transformacji (i związany z nim szok cenowy na rynku cen energii i gazu) przyszło wcześniej? Przecież to też najzupełniej możliwe. Albo odwrotnie. Niechby covid i ekologiczne wzmożenie Zachodu płynęło sobie utartym rytmem. Ale jednocześnie wyobraźmy sobie, że po drodze nie było kryzysu 2008 roku. I w efekcie we wszystkich europejskich stolicach od Madrytu po Berlin i od Budapesztu pod Warszawę wciąż rządzą niepodzielnie zawołani liberałowie. Co by zrobili, gdyby napotkali na swojej drodze inflację rzędu siedmiu, ośmiu albo dziewięciu procent??
Powiem wam, co by zrobili. Nietrudno z resztą zgadnąć. Nawet słuchając tego, co mówią dziś. Przede wszystkim mielibyśmy natychmiast mocne podwyżki stóp procentowych. I to nie takie, jak u nas, gdzie obecna RPP opierała się i grała na zwłokę jak długo tylko mogła, by nie podcinać wzrostu gospodarczego. Gdyby to zależało od liberałów, to cena pieniądza w gospodarce poszłaby w górę ostro i bez większego oglądania się na konsekwencje. Efekt byłby taki, że inflacja zostałaby pewnie zduszona. Ale straszliwym kosztem. Byłby nim tradycyjny liberalny koktajl Mołotowa. To znaczy mieszkanka wyhamowania wzrostu, wygnania tysięcy mniej zasobnych w kapitał przedsiębiorców na kredytową pustynię, dopuszczenia wyższego bezrobocia i zastopowania (nareszcie po latach stagnacji rosnących) płac.
Na tym tle rok 2022 wygląda jednak zupełnie inaczej. Dlaczego? Bo jednak mieliśmy doświadczenie kryzysu 2008 roku. Oraz przynajmniej częściowy sukces wielu politycznych ugrupowań określanych jeszcze niedawno przez liberalny mainstream jako „populistyczne”. Ci przeróżni populiści bardzo się między sobą różnią. Ale łączy ich to, że starają się prowadzić trochę inną politykę gospodarczą od swoich poprzedników. Nie ma sensu spierać się, czy robią to ze szczerego przekonania czy z wyrachowanej kalkulacji. To bez znaczenia. Fakt jest taki, że większość europejskich rządów - albo otwarcie oskarżanych o populizm, albo takich, które się pod naporem populistów ciągle znajdują - próbują sobie z inflacją poradzić bez sięgania po zabójczy dla społeczeństwa miks liberalnych rozwiązań. I na tym właśnie nasze szczęście - w tym całym pandemicznym nieszczęściu - polega.
Fiskalizaca inflacji
Zatrzymajmy się przez chwilę i spróbujmy tę nieortodoksyjną i nieliberalną politykę opisać. Zwłaszcza, że prowadzi ją nie tylko nasz polski rząd. W nowym raporcie analitycy banku Pekao przypominają, że w bardzo podobnym kierunku idzie większość krajów Europy.
Mówiąc w największym skrócie ta odpowiedź polega na tzw. fiskalizacji inflacji. Czyli (mówiąc po ludzku) właśnie na tym, że władza walczy nie tyle z samym wzrostem cen. Co raczej stara się - przy pomocy dostępnych sobie narzędzi - zmierzyć się z tego zjawiska negatywnymi skutkami odczuwanymi przez ludzi. Wedle zasady, że duży może więcej. I że lepiej, by wyższe ceny dźwignął budżet państwa. Niż gdyby miały one zostać przerzucone wyłącznie na budżety domowe poszczególnych obywateli.
Jak to robić?
Najczęstszym rozwiązaniem są dodatki osłonowe dla najmniej zamożnych ludzi. Po takie rozwiązanie sięgnęło - jak dotąd - kilkanaście krajów Europy. W zasadzie z dwoma - bardzo ciekawymi - wyjątkami Niemiec i Wielkiej Brytanii. O nich jednak za chwilę. W Polsce takim dodatkiem osłonowym była tzw. pierwsza tarcza antyinflacyjna. Wysokość tego dodatku waha się od 400 do 1150 zł rocznie - w zależności od poziomu dochodów gospodarstw domowych. Kryteria dochodowe są tak ustawione, że może się o nią ubiegać ok. 6 mln gospodarstw domowych w Polsce. Oczywiście zawsze można sobie wyobrazić rozwiązania bardziej hojne. Ale i tak - w skali Europy - nie są one niskie.
Obniżki podatków od energii i paliw
Innym popularnym w ostatnich miesiącach rozwiązanie są obniżki podatków od energii i paliw. U nas są one częścią tzw. drugiej tarczy i aktualnie rząd czeka na ich przejście przez senat. Na podobne kroki zdecydowało się lub właśnie teraz decyduje w Europie kolejnych kilkanaście państw. W porównaniu z nimi polskie obniżki są dość duże. Dla porównania Hiszpanie ścieli VAT na energię z 21 do 10 proc. (Podczas gdy u nas do 0). Oczywiście kraje strefy euro mają z takimi rozwiązaniami większy problem, bo tych, co wyzbyli się własnej waluty zwiększenie długu publicznego skazuje jeszcze bardziej na łaskę i niełaskę bogatszych krajów wspólnoty.
Ale to nie wszystko. Kolejnym testowanym obecnie rozwiązaniem jest administracyjna kontrola cen. Jak dotąd w większości przypadków dotyczą one rynku energii oraz gazu dla odbiorcy końcowego. Po takie rozwiązanie sięgnęło już sześć krajów. Na przykład Francja zamroziła ceny energii od października do 2021 do kwietnia 2022. Co oznacza, że ich wzrost nie może być większy niż 4 proc. Z kolei Portugalia wręcz… obniżyła cenę gazu. Warto zauważyć, że to jest narzędzie po które polskie władze się (jak dotąd) nie zdecydowały. U nas rynek cen energii i gazu też jest przecież regulowany. Ale państwo (konkretnie Urząd Regulacji Energetyki) zgodził się na podwyżkę cen o odpowiednio 23 (energia) i 54 proc. (gaz). Tu problemem jest oczywiście tempo zielonej transformacji, które czyni wszelkie próby trzymania niskich cen energii niezwykle trudnymi. Zwłaszcza w kraju takim jak polska, gdzie gros ciepła pochodzi z węgla.
Regulacja cen towarów
Pozostaje jeszcze rzecz jasna kontrola cen innych towarów. O tym, że jest to teoretycznie możliwe - a nawet wskazane - pisałem choćby tutaj: Kontrola cen? To da się zrobić
Uzasadnieniem takiego rozwiązania jest fakt, że wiele firm (np. z branży spożywczej czy budowlanej) wykorzystuje inflację do tego, by mocno zwiększyć swoje zyski. Za co w ostatecznym rozrachunku płaca oczywiście konsumenci.
Regulacja cen towarów pierwszej potrzeby jest (jak dotąd) na poważnie testowana tylko na Węgrzech. Tam rząd Viktora Orbana zapowiedział, że od lutego ceny mleka, mąki, oleju, cukru, wieprzowiny i drobiu zostaną zamrożone na poziomie z października ubiegłego roku. Co oznacza, że sprzedawcy muszą je obniżyć. Warto dodać, że Węgrzy (od listopada) mrożą też ceny benzyny. Coraz silniejszej regulacji poddawany jest rynek najmu. Ta ostatnie branża nie jest jednak tylko węgierskim wymysłem, bo regulowanie mieszkaniówki to codzienność w wielu kapitalistycznych gospodarkach. I było tak na długo przed pandemią. W Polsce rząd oficjalnie o kontroli cen nie mówi. Warto jednak zauważyć, że niedawno wiceminister spraw zagranicznych Paweł Jabłoński powiedział, że jest to rozwiązanie absolutnie zgodne z prawem.
Oczywiście w zasadzie wszystkie z przywoływanych tu rozwiązań fiskalizujących inflację są z punktu widzenia prawa europejskiego… co najmniej wątpliwe. Ale to oczywiście konsekwencją tego, że prawo Unii tworzone w minionym neoliberalnym trzydziestoleciu jest dzieckiem swoich czasów. To znaczy stoi się na założeniu, że najlepiej by rządy państw członkowskich (w imię tzw. unijnych swobód) trzymały się z dala od gospodarki. Na szczęście obecny stan postpandemiczny jest czasem, gdy Unia przymyka oko i zawiesza wiele swoich żelaznych reguł. Dlatego należy oczekiwać, że fiskalizacja inflacji nie zostanie przez Brukselę potępiona.
Kto idzie w Europie inną drogą? Na razie najbardziej wyróżniają się dwa kraje. Niemcy oraz Wielka Brytania. To ciekawa koalicja. Również dlatego, że zwykło się uważać, iż Berlin i Londyn to przedstawiciele dwóch wykluczających się filozofii ekonomicznych. O ile wyspiarze to oczywiście tradycyjni liberałowie, o tyle Niemcy mieli opinię bardziej skłonnych do głębszej regulacji. Oczywiście jeśli ktoś obserwuje temat uważniej, ten wie, że to od dawna tylko pozory. A Niemcy należały w ciągu minionych dwóch dekad do tych krajów, które najmocniej chronią w Europie dziedzictwa podejścia neoliberalnego. Wychodzi to także przy tej okazji. Ale to już temat na inną opowieść.
Polecamy:
Inne tematy w dziale Polityka
