Święta Łucja - dziewica o pięknych oczach, patronka ociemniałych

Św. Łucja to patronka zarówno Kościoła katolickiego, jak i prawosławnego. Jej wspomnienie liturgiczne obchodzone jest 13 grudnia. W sposób szczególnie uroczysty jest ona czczona w Szwecji.

Życiorys św. Łucji

Życie i śmierć dziewicy i męczennicy, św. Łucji, związane są z Syrakuzami. Najstarszy żywot świętej pochodzi z V wieku. Według niego Łucja wywodziła się ze znakomitej rodziny. Była przeznaczona dla pewnego młodzieńca z niemniej szlachetnej rodziny. Kiedy udała się z pielgrzymką na grób św. Agaty do pobliskiej Katanii, aby uprosić zdrowie dla swojej matki, miała się jej ukazać sama św. Agata i przepowiedzieć śmierć męczeńską. Doradziła jej też, by przygotowała się na czekającą ją ofiarę.

Kiedy więc Łucja powróciła do Syrakuz, cofnęła wolę wyjścia za mąż i rozdała majętność ubogim; złożyła także ślub dozgonnej czystości. Gdy wkrótce wybuchło prześladowanie chrześcijan, najkrwawsze w dziejach, wtedy niedoszły małżonek wydał ją jako chrześcijankę. Kiedy nawet tortury nie załamały bohaterskiej dziewicy, została ścięta mieczem. Działo się to 13 grudnia ok. 304 roku. Święta miała 23 lata (lub 28, bo w życiorysach można spotkać rok 286 jako datę jej urodzenia).

Została pochowana we wczesnochrześcijańskich katakumbach, nad którymi już w VI wieku, jak wspomina papież św. Grzegorz I Wielki, wznosił się kościół i klasztor jej imienia, w obecnych Nowych Syrakuzach. Tenże papież wprowadził imię św. Łucji do kanonu Mszy św.

Legendarna śmierć męczeńska

Według legendy święta miała być m.in. wiedziona na pohańbienie do domu publicznego, ale żadną siłą nie mogli oprawcy ruszyć jej z miejsca, nawet parą wołów. Kiedy sędzia nakazał spalić ją na stosie, ogień jej nie tknął. Sędzia wtedy w obawie rokoszu skazał ją na ścięcie. Jednak i to przeżyła. Przyniesiona do domu, poprosiła jeszcze o Komunię świętą i dopiero po jej przyjęciu zmarła.

Według legendy, św. Łucja miała piękne, wielkie oczy, które przyciągały powszechną uwagę. Widząc zachwyt nawet u oprawców, kazała je sobie wyłupić. Na tę pamiątkę w dzień jej dorocznego święta w Syrakuzach niesie się na drogocennej tacy „oczy św. Łucji”. 

Kult św. Łucji

Św. Łucja jest patronką miast: Syrakuz, Sycylii i Toledo; patronuje ociemniałym, proszącym o pomoc w chorobach oczu, pisarzom i chorym na dyzenterię. Szczególne miejsce zajmuje jednak jej patronat nad chorymi cierpiącymi na zaburzenia widzenia. Uważa się, że modlitwy skierowane do św. Łucji są bardzo skuteczne. Modlił się do niej m.in. Dante, gdy tracił wzrok.

Początkowo czczono Łucję jako nieugiętą chrześcijankę, która została wpisana w poczet świętych za trwałość w wierze.

W Rzymie pierwszy kościół ku czci świętej męczennicy wystawił papież Honoriusz I (625-638). Na mozaice bazyliki św. Apolinarego (Nuovo) w Rawennie znajduje się wizerunek świętej pochodzący z VI w. Kiedy w 718 r. z polecenia cesarza Leona III zaczęto niszczyć wizerunki świętych, relikwie św. Łucji przeniesiono do Corfino w Abruzzach, potem wróciły do Syrakuz.

W 1204 r. krzyżowcy zabrali je do Wenecji, gdzie w 1313 r. wystawiono ku czci świętej osobny kościół i tam złożono jej doczesne szczątki. W 1860 r., ze względu na budowę dróg, kościół został rozebrany, a relikwie św. Łucji przeniesiono do kościoła św. Jeremiasza, gdzie przebywały do 7 października 1981 r., kiedy to zostały wykradzione.

Obecny kościół pochodzi z XVIII w. Relikwie umieszczono w kaplicy nad jednym z kanałów weneckich, na której zewnętrznym szczycie wyświetla się widoczna z daleka postać św. Łucji, otaczana czcią przez weneckich gondolierów. Na całym świecie, również i w Polsce znana jest i chętnie śpiewana włoska piosenka „Santa Lucia”. 

W grudniu 2004 r., po dziesięciu stuleciach doczesne szczątki św. Łucji wróciły do rodzinnych Syrakuz. Wenecjanie zastrzegli, że „to tylko pożyczka”, obawiając się, by wierni Syrakuz nie potraktowali tego jako ostatecznego zwrotu.

Św. Łucja ma trzy sanktuaria: w kościele św. Jeremiasza w Wenecji, w Syrakuzach oraz w kościele klaretynów w Rzymie.

Święta Łucja w ikonografii

W ikonografii przedstawia się św. Łucję w stroju rzymskiej niewiasty z palmą męczeństwa w ręce i z tacą, na której leży para oczu.  W sztuce wschodniej Łucja przedstawiana jest jako młoda kobieta w jasnoczerwonym płaszczu, z krzyżem w dłoni. Atrybutami św. Łucji są: lampa, miecz, palma męczeństwa, płomień u stóp; na tacy oczy, które jej wyłupiono; sztylet. Imię Łucja oznacza "światło".

Przysłowia i obyczaje

Od kilku wieków znany jest zwyczaj wróżenia przyszłości: w dniu św. Łucji dziewczęta nacinają kawałek kory na gałązce wierzbowej i opasują to miejsce. Odkrywają je ponownie w Nowy Rok, szukając znaków, z których – podobnie jak z wosku lanego w andrzejki – przepowiadają sobie przyszłość. Szczególnie odważne dziewczęta wychodzą w noc św. Łucji na dwór, żeby zobaczyć cień świętej, który też wróży przyszłość. Są też regiony, gdzie w dzień św. Łucji, podobnie jak w dzień św. Barbary, ścina się wiśniowe „gałązki św. Łucji”, które zakwitną na Boże Narodzenie. W dzień św. Łucji w niektórych regionach sprawiano prezenty małym dziewczynkom.

Aż do czasu wprowadzenia przez papieża Grzegorza XII reformy kalendarza w 1582 r. wspomnienie św. Łucji przypadało 25 grudnia, gdy była najciemniejsza i najdłuższa noc w roku. Wtedy leniwe służące i niegrzeczne dzieci straszono, że zobaczą św. Łucję bez oczu. Straszono nią też każdego, kto po odmówieniu wieczornej modlitwy „Anioł Pański” wychodził na dwór. Tego też dnia nie wolno było piec chleba, tkać ani szyć, a kto się odważył to robić, narażał się na gniew Łucji. 

W Polsce w dzień świętej Łucji zwyczajowo rozpoczynano przygotowania do świąt. Według wierzeń ludowych, nieprzestrzeganie tego terminu mogłoby wywołać niezgodę w rodzinie. Tradycje te szczególnie silne były u górali podhalańskich. Uważali oni, że od Łucji na wschodzie przestaje ubywać dnia (a tylko na zachodzie skraca się on jeszcze do 21 grudnia), zatem dzień świętej Łucji był porą graniczną, sprzyjającą czarom i mocom nieczystym. Dlatego okadzano tego dnia dom i obejście, pieczono placki z zielem, które podawano zwierzętom, aby czarownice i guślarze podczas długiej nocy nie mogli wyrządzać szkód. 

Dzień, w którym obecnie obchodzone jest wspomnienie św. Łucji, jest także dniem astronomicznego „zatrzymania się Słońca”, po czym kilkanaście dni później – w Boże Narodzenie – następuje przełom czasu i zaczyna przybywać dnia. Nawiązuje do tego polskie przysłowie: „Święta Łuca dnia przyrzuca”.

Są też inne przysłowia związane osobą św. Łucji: Kiedy na świętą Łucję mróz, to smaruj wóz. Na świętą Łucję noc się z dniem tłuce. Święta Łucja głosi, jaką pogodę styczeń przynosi. Po świętej Łucji pogoda na koniec grudnia śnieg poda. Od Łucyi dni dwanaście policz sobie do Wilii, patrz na słonko i na gwiazdy, a przepowiesz miesiąc każdy.

Św. Łucja - popularna patronka Szwedów

Dzień św. Łucji jest to jedyne święto typowo szwedzkie. 13 grudnia odbywa się w Sztokholmie koronacja wieńcem ze świec "oblubienicy Łucji", co przypomina trochę wybory „miss”.  W święto to wybraną w konkursie najpiękniejszą dziewczynę stroi się w długą białą suknię przepasaną czerwoną wstążką i zakłada się jej na głowę wianek z borówkowych gałązek, w którym tkwi siedem świeczek. W procesji prowadzona jest przez miasto w otoczeniu druhen, które śpiewają tradycyjną piosenkę o Łucji (Nadchodzi Łucja, rozpraszając ciemności zimowej nocy) oraz kolędy. Często towarzyszy im grupka gwiazdorów.

Łucja pojawia się także w szpitalach i domach starców. Świętą Łucję obchodzi się także w szkołach, klubach i domach parafialnych, gdzie częstuje się gości kawą i "lussekatter", pieczonymi specjalnie na tę okazję pszennymi bułeczkami z szafranem, o pomysłowych kształtach. 

Modlitwa do św. Łucji

Święta ta wymieniana jest w Modlitwie Eucharystycznej (Communicantes) Kanonu rzymskiego.

Święta Łucjo,
Ty w godzinie próby wolałaś, aby pozbawiono Cię oczu 
zamiast wyprzeć się Chrystusa i zgubić swoją duszę. 
Ale Bóg w cudowny sposób Ci je przywrócił 
jako nagrodę za Twoje męstwo i niewzruszoną wiarę 
i ustanowił Cię patronką w chorobach oczu 
[w tym miejscu podajemy intencję] 

O wspaniała święta Łucjo, proszę Cię,
byś chroniła mój wzrok i przywróciła zdrowie moim oczom. 
Pomóż mi, proszę, zachować zdolność widzenia, 
aby moje źrenice mogły podziwiać piękno stworzenia, 
blask słońca, kolory kwiatów i uśmiech dzieci. 

Zachowaj od skazy również oczy mojej duszy, 
moją wiarę, która prowadzi mnie do Boga, 
pozwala mi Go poznawać, rozumieć Jego naukę, 
dostrzegać Jego miłość do mnie. 

I spraw, abym nigdy nie zboczył(a) ze ścieżki,
która wiedzie tam, gdzie Ty, święta Łucjo, przebywasz 
w otoczeniu aniołów i innych świętych. 

Święta Łucjo, stój na straży moich oczu i mojej wiary.

Amen.