Św. Barbara - patronka dobrej śmierci i trudnej pracy

Jest świętą Kościoła katolickiego i prawosławnego. Mimo, że należy do najpopularniejszych i najbardziej czczonych świętych, to niewiele wiemy o jej życiu.

Życiorys św. Barbary

Jeden z przekazów mówi, że pochodziła z pogańskiej rodziny z Heliopolis. Była córką bogatego kupca Dioskura, który posłał ją na nauki do Nikomedii nad Morzem Marmara (dzisiejszy Izmit w płn.-zach. Turcji). Tam zetknęła się z chrześcijaństwem. Prowadziła korespondencję z wielkim filozofem i pisarzem Orygenesem z Aleksandrii. Pod jego wpływem przyjęła chrzest i złożyła ślub czystości. 

Gdy ojciec dowiedział się, że Barbara została chrześcijanką, chciał ją zmusić do wyparcia się wiary i wydać ją za mąż. Mimo gróźb i ostrzeżeń nie chciała się wyrzec wiary w Trójcę Świętą. Została uwięziona w wieży, gdzie miał przed śmiercią objawić się jej anioł z kielichem i hostią. Została torturowana i ścięta mieczem prawdopodobnie około roku 305 w Nikomedii lub Heliopolis, podczas prześladowań za panowania cesarza Galeriusza (305–311).

Według wielu podań Barbarze, uwięzionej i skazanej na śmierć przez ścięcie, udało się uciec z wieży, ojciec jednak zdołał ją schwytać i sam wykonał karę śmierci. Za to wkrótce potem sam zginął rażony piorunem. Jego córka natomiast tuż przed śmiercią miała otrzymać zapewnienie, że nikt, kto ją będzie wspominał, nie umrze bez sakramentów.

Kult św. Barbary na świecie

Być może tak nietypowa śmierć, zadana wg podań ręką własnego ojca, rozsławiła cześć św. Barbary na Wschodzie i na Zachodzie. Żywoty jej ukazały się w języku greckim, syryjskim, koptyjskim, ormiańskim, chaldejskim, a w wiekach średnich we wszystkich językach europejskich.

W wieku VI cesarz Justynian sprowadził relikwie św. Barbary do Konstantynopola. W 1108 umieszczono je w Kijowie, gdzie znajdują się do dnia dzisiejszego. Z kolei w 1202 roku wenecjanie część relikwii przekazali miastu Torcello (Republika Wenecka), gdzie znajdują się w kościele Św. Jana Ewangelisty. Wielkim orędownikiem św. Barbary był papież św. Grzegorz.

Poza Polską św. Barbara jest darzona wielką czcią także w Czechach, Saksonii, Lotaryngii, południowym Tyrolu, a także w Zagłębiu Ruhry. 

Kult św. Barbary w Polsce

Również w Polsce kult św. Barbary był zawsze bardzo żywy. Już w modlitewniku Gertrudy, córki Mieszka II (XI w.), wspominana jest pod datą 4 grudnia. Pierwszy kościół ku jej czci wystawiono w 1262 r. w Bożygniewie koło Środy Śląskiej. 

W Polsce znajduje się relikwia czaszki św. Barbary będąca do 1242 roku w posiadaniu książąt pomorskich, a następnie wykradziona z grodu w Sartowicach przez Krzyżaków, była przechowywana w kaplicy na zamku w Starogrodzie, a podczas wojny trzynastoletniej ukryta na zamku w Malborku, skąd król Kazimierz Jagiellończyk po zajęciu zamku przekazał ją do klasztoru w Czerwińsku nad Wisłą.

W Polsce istniało nawet bractwo św. Barbary, patronki dobrej śmierci. Należał do niego św. Stanisław Kostka, któremu wedle legendy św. Barbara miała przynieść komunię tuż przed śmiercią. 

Barbara jest ponadto patronką archidiecezji katowickiej oraz Akademii Górniczo-Hutniczej w Krakowie. W 2009 roku na swoją patronkę wybrały ją sobie Starachowice a w miejscowości Strumień powstało pierwsze na Śląsku sanktuarium św. Barbary.

Św. Barbara - patronka dobrej śmierci

Jako patronkę dobrej śmierci czcili św. Barbarę przede wszystkim ci, którzy na śmierć nagłą i niespodziewaną są najbardziej narażeni: górnicy, hutnicy, marynarze, rybacy, żołnierze, artylerzyści. Jest też patronką marynarzy, architektów, różnych grup budowlanych, kowali, kamieniarzy, dzwonników, tkaczy, a nawet więźniów i flisaków – w wielu miastach nad Wisłą były dzielnice, zwane Rybakami, a w pobliskich kościołach odprawiano nabożeństwa ku jej czci; w Warszawie od 1532 r. istniał cech rybacki pod jej wezwaniem. Polecali się jej wszyscy, którzy chcieli sobie uprosić u Pana Boga śmierć szczęśliwą. Jest jedną z Czternastu Świętych Wspomożycieli. 

Św. Barbara w ikonografii

W ikonografii św. Barbara przedstawiana jest w długiej tunice i w płaszczu, z koroną na głowie, niekiedy w czepku. W ręku trzyma kielich i hostię (symbol Eucharystii). Czasami ukazywana jest z wieżą, w której była więziona (wieża ma zwykle 3 okienka, które miały przypominać Barbarze prawdę o Trójcy Świętej), oraz z mieczem, od którego zginęła.

Atrybutami Barbary z Nikomedii są: anioł z gałązką palmową, dwa miecze u jej stóp, gałązka palmowa, kielich, księga, lew u stóp, miecz, monstrancja, pawie lub strusie pióro, wieża.

Gałązki św. Barbary

Od 1800 r. dzień ten wiąże się w Europie ze specjalnymi zwyczajami. W Westfalii, Bawarii i Tyrolu pielęgnowany jest zwyczaj obcinania gałązek wiśni lub forsycji i wstawiania ich do wazonu. Zerwane 4 grudnia gałązki pokrywają się kwiatami w okresie Bożego Narodzenia. Kwiaty w pełni zimy i zielone pączki symbolizują nadprzyrodzone poczęcie i narodziny Jezusa. Tradycja w Dolnej Austrii mówi, że „gałązki Barbary” należy „zrywać wieczorem, idąc do ogrodu w samej koszuli i zamykając oczy, aby czar nie prysnął”. W wielu miejscach kwitnące gałązki są oznaką bliskiego ślubu w domu; młode dziewczęta wieszają na każdej gałązce imię chłopca. Wybrany będzie ten, którego imię zdobi gałązkę z pierwszym rozkwitłym pąkiem. Tam natomiast, gdzie kwitnące gałązki Barbary nie mają symboliki religijnej, pełnią one po prostu funkcję dekoracyjną.

Gałązki św. Barbary zawsze wiązały się z Adwentem. W tradycji ludowej traktowano je także jako gałązki życia, a ich kwiaty – jako zwiastuny obfitych plonów. W Nadrenii św. Barbara często przychodzi do dzieci wraz ze św. Mikołajem.

Modlitwa do św. Barbary

Modlitwa za wstawiennictwem św. Barbary

Święta Barbaro, któraś zostawiła Kościołowi

świetlany przykład czystości i męstwa,

wstaw się za nami do Boga,

abyśmy przez Twoje zasługi

otrzymali pomoc we wszystkich potrzebach

oraz obronę we wszystkich niebezpieczeństwach.

Przez Chrystusa Pana naszego. Amen.

Święta Barbaro, módl się za nami.

ja