Każdy z nas ma swoje przekonania, które kształtują to, jak rozumiemy świat i przetwarzamy nowe doświadczenia. Zrozumienie tego procesu pozwala je zweryfikować oraz uświadomić sobie, jak inaczej rzeczywistość mogą postrzegać inni.
Często na podobne sytuacje ludzie potrafią reagować w bardzo różny sposób. Dla jednej osoby porażka na egzaminie będzie sygnałem, że niewystarczający czas włożyła ona w naukę, inna osoba może stwierdzić, że nie jest wystarczająco mądra i nigdy nie poradzi sobie z tym wyzwaniem. Pierwszej towarzyszyć będzie rozczarowanie i motywacja do dalszego działania, u drugiej pojawi się smutek, wstyd i lęk przed kolejnym testem. Przekonania stanowią podstawę tych reakcji, mogą one zarówno ułatwiać radzenie sobie z wyzwaniami, ale też być przeszkodą, która nas ogranicza i zniechęca do działania.
Skąd biorą się nasze przekonania?
Przekonania obejmują to, jak widzimy siebie, innych ludzi oraz otaczający nas świat. Kształtują się one na podstawie systematycznych doświadczeń, a szczególną rolę w tym procesie ma dzieciństwo. Wiele przekonań dzieci adoptują od swoich rodziców oraz innych osób, z którymi przebywają.
Warto zaznaczyć, że jest to proces w dużym stopniu nieświadomy i automatyczny, często w przypadku negatywnych przekonań nie myślimy nawet o tym, jakie jest ich źródło i czy na pewno są one racjonalne.
Kiedy przekonania zaczynają być szkodliwe?
Szkodliwe przekonania to takie, które w negatywny sposób wpływają na to, jak odbieramy informacje, a także jak je interpretujemy. Przekonanie o niskiej własnej wartości może prowadzić np. do nadmiernego przejmowania się uwagami innych czy doszukiwania się własnej winy w sytuacjach, w których ona nie występuje. Przez to, że są one automatyczne, często nie jesteśmy ich świadomi, co utrudnia przyglądanie się problemom z innej perspektywy i prowadzi do powtarzania tych samych błędów.
Przekonania takie często przejmujemy z domu, w którym się wychowaliśmy. Jeśli często w dzieciństwie słyszeliśmy, że „nic nie ma za darmo” i „innym nie warto ufać”, kształtuje to nasz sposób patrzenia na świat i nawet nieświadomie buduje negatywne oczekiwania wobec innych ludzi.
Zniekształcenia poznawcze
Zniekształcenia poznawcze dostosowują nasz odbiór rzeczywistości do szkodliwych przekonań. Są to wzorce myślenia, które zniekształcają ją w taki sposób, by potwierdzała to, w co już wcześniej wierzymy. Osoba, która posiada przekonanie mówiące o tym, że nie warto ufać innym, nieświadomie będzie doszukiwała się sytuacji je potwierdzających i będzie niechętnie zawierała bliskie relacje.
Do najczęstszych zniekształceń należą uogólnienie polegające na wyciąganiu daleko idących wniosków z pojedynczych doświadczeń, katastrofizacja, czyli przewidywanie jedynie najgorszego możliwego scenariusza, nawet jeśli nie jest on bardzo prawdopodobny czy etykietowanie, w którym przypisujemy sobie i innym często niesprawiedliwe stereotypy bez wystarczających ku temu przesłanek.
Każdy z nas doświadcza w jakimś stopniu zniekształceń poznawczych, jednak gdy występują one w szczególnym nasileniu, to mogą prowadzić do zaburzeń.
Czym są schematy poznawcze?
Schematy poznawcze są strukturami, za pomocą których przetwarzamy informację na temat nowych doświadczeń. Przekonania kształtują treść naszych schematów, wpływając na to, jakie emocje odczuwamy w danej sytuacji, na które informacje zwracamy uwagę i jaką nadajemy im wagę. Ujawniają się one m. in. w automatycznych myślach, które pierwsze przychodzą nam do głowy w wyniku reakcji na jakieś wydarzenie. Może to być np. obwinianie siebie w wyniku odniesionego niepowodzenia czy też krytyczne ocenianie innej osoby, gdy to ona popełni błąd. Schematy zauważyć można również przy przyjrzeniu się swoim emocjom - przykładem tego może być częste odczuwanie wstydu albo poczucia winy w stresujących sytuacjach.
Praca nad szkodliwymi przekonaniami
W terapii psychologicznej można pracować nad swoimi przekonaniami i zniekształceniami, aby je sobie uświadomić i zmienić te, które w negatywny sposób wpływają na nasze życie. Z pomocą terapeuty można dojść do ich źródła, dzięki czemu można zweryfikować rzeczy, które przyjęliśmy w sposób nieświadomy w wyniku m.in. traumatycznych doświadczeń lub przekonań przejętych od rodziców. Uświadomienie sobie, że istnieje inny sposób patrzenia na sytuacje, których doświadczamy, również ułatwia zmianę perspektywy i bardziej obiektywne postrzeganie rzeczywistości. Podobnie dzięki zrozumieniu własnych schematów można je zweryfikować i zyskać kontrolę nad myślami oraz emocjami, które docierają do nas w trudnych sytuacjach. Zagadnienie przekonań, zniekształceń oraz schematów poznawczych jest najczęściej podejmowane w terapii poznawczo-behawioralnej.
FJ
Inne tematy w dziale Rozmaitości
