Historyk i socjolog Jan Tomasz Gross nie znieważył narodu polskiego wyrażając opinię, że Polacy będąc "słusznie dumni z oporu swojego społeczeństwa wobec nazistów", „podczas wojny zabili więcej Żydów niż Niemców” - uznała katowicka prokuratura i umorzyła postępowanie w tej sprawie.
Toczące się od 2015 r. śledztwo dotyczyło artykułu Grossa pt. „Europejczycy Wschodni nie mają wstydu”, zamieszczonego na stronie internetowej niemieckiego dziennika „Die Welt”.
O umorzeniu śledztwa poinformowała we wtorek rzeczniczka Prokuratury Okręgowej w Katowicach Marta Zawada-Dybek. Sprawa była badana pod kątem art. 133 Kodeksu karnego, który stanowi: „Kto publicznie znieważa Naród lub Rzeczpospolitą Polską, podlega karze pozbawienia wolności do lat 3”.
Jak podała prokurator, w toku śledztwa zgromadzono szereg ekspertyz i informacji z Głównej i Oddziałowych Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu, Biura Badań Historycznych Instytutu Pamięci Narodowej, Instytutu Historii Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach, a także opinie biegłych.
„Wynika z nich, że nie ma jednoznacznych i przekonywujących danych dotyczących liczby osób narodowości niemieckiej i żydowskiej, które poniosły śmierć wskutek działań Polaków podczas II wojny światowej. Kwestia oszacowania liczby ofiar pozostaje wciąż w sferze badań historyków i do dziś rodzi wiele kontrowersji i polemik o charakterze naukowym” – wskazała prok. Zawada-Dybek.
Ekspertyza dr. Gontarczyka
Powołany przez prokuraturę biegły historyk, dr Piotr Gontarczyk, wskazał w wydanej ekspertyzie, że nie istnieją wiarygodne badania naukowe, które potwierdzałyby, iż Polacy zabili w czasie wojny więcej Żydów niż Niemców. Według dr. Gontarczyka nie ma jednocześnie możliwości jednoznacznego wykazania, że taka opinia jest nieprawdziwa, a „świat nauki oraz polska i międzynarodowa opinia publiczna w oczywisty sposób uzna ją za mieszczącą się w granicach debaty naukowej”. Zadaniem prokuratury nie jest natomiast rozstrzyganie sporów o charakterze historycznym – podkreślili śledczy.
Jak wskazała prokuratura, w postępowaniu ustalono, że autor publikacji nie działał w bezpośrednim zamiarze znieważenia narodu polskiego lub Rzeczypospolitej Polskiej, co jest warunkiem odpowiedzialności z art. 133 Kodeksu karnego. Sformułowana przez Grossa w jednym zdaniu opinia jest częścią obszernej publikacji, w której wskazywał również, że Polacy wykazali się w czasie wojny heroiczną postawą i jest ich najwięcej wśród osób odznaczonych za ratowanie Żydów Medalem „Sprawiedliwy Wśród Narodów Świata”.
„Z ustaleń śledztwa, w tym zeznań autora publikacji, wynika, że opinię o odpowiedzialności Polaków za śmierć żydowskich ofiar wyraził jako naukowiec, historyk i socjolog celem wywołania dyskusji, debaty i krytyki naukowej. Z powodu prowadzonej działalności naukowej, a także z powodu gwarancji o charakterze powszechnym autor korzysta z wolności słowa i wyrażania poglądów” – zaznaczyła prokuratura.
Prokuratorzy przypominają, że wolność wypowiedzi, zgodnie z licznymi wyrokami Trybunału Konstytucyjnego i Europejskiego Trybunału Praw Człowieka, nie ogranicza się wyłącznie do przedstawiania poglądów, które są odbierane obojętnie albo przychylnie, lecz dotyczy także wypowiedzi, które „obrażają, szokują, przeszkadzają lub wprowadzają niepokój”. Takie są wymogi pluralizmu, tolerancji i otwartości, bez których nie ma społeczeństwa demokratycznego – wskazał Europejski Trybunał Praw Człowieka.
Jan Tomasz Gross napisał swojej publikacji, że - jego zdaniem - Europa wschodnia nie wykazuje solidarności wobec kryzysu imigracyjnego, kraje te okazały się „nietolerancyjne, nieliberalne, ksenofobiczne, niezdolne do przypomnienia sobie ducha solidarności, który doprowadził je do wolności ćwierć wieku temu”. Przyczynę oporu władz Polski przed przyjmowaniem dużej liczby uchodźców Gross dostrzega w „postawach z czasów II wojny światowej i tuż po wojnie”. „Polacy, słusznie dumni ze swojego antynazistowskiego ruchu oporu, w trakcie wojny zabili w gruncie rzeczy więcej Żydów niż Niemców” - napisał Gross.
Ambasada RP w Niemczech przygotowała po tym sprostowanie, które wydrukowano. Ówczesny rzecznik resortu spraw zagranicznych Marcin Wojciechowski także wyrażał opinię iż „tekst jest nieprawdziwy, historycznie szkodliwy, obrażający Polskę”. Z tekstem polemizował też wiceprezes IPN.
Po wszczęciu śledztwa Gross napisał, że jest mu „ogromnie przykro i czuje się zaskoczony” decyzją prokuratury. „Stwierdzenie, że Polacy w czasie wojny i okupacji niemieckiej zabili w Polsce więcej Żydów niż Niemców funkcjonuje w obiegu publicznym w kraju od przeszło czterech lat (...) i nikt, nigdy, nikogo jak do tej pory nie próbował z tego powodu skarżyć o szkalowanie narodu polskiego” - napisał.
Jego zdaniem jest to „jeszcze dodatkowo pozbawione sensu o tyle, że nie »naród polski« zajmował się mordowaniem Żydów, tylko konkretni ludzie, którzy byli mordercami”. „No i wreszcie nie rozumiem też w jaki sposób można kogokolwiek czy cokolwiek szkalować pisząc prawdę” - napisał Gross w oświadczeniu. Wyraził też przekonanie, że gwałtowna reakcja na jego słowa jest wynikiem nieznajomości historii Polski.
„Złote Żniwa” i „Strach”
Jan T. Gross to socjolog i historyk. Po aresztowaniu go przez władze PRL za udział w strajkach studenckich w marcu 1968 r. wyemigrował do USA. Jest profesorem historii Uniwersytetu Princeton. Zajmuje się historią zagłady Żydów w Europie w XX w. Jego książka „Sąsiedzi” z 2001 r. o mordzie w Jedwabnem zapoczątkowała debatę o Polakach uczestniczących w mordowaniu Żydów w czasie II wojny światowej. Tej też tematyce były poświęcone kolejne książki Grossa - „Złote Żniwa” (razem z Ireną Grudzińską-Gross) i „Strach”, które także wywołały kontrowersje.
W pierwszej z nich autorzy postawili tezę, że Polacy czerpali materialne zyski z Holokaustu: ukrywali Żydów za pieniądze, szantażowali denuncjacją tych, którym udało się zbiec z getta, dopuszczali się mordów na swoich żydowskich sąsiadach, przejmowali ich majątki i posady. W „Strachu” autor stawiał m.in. tezę, że antysemityzm w Polsce po II wojnie światowej miał przyzwolenie społeczne. Według Grossa miało tak być m.in. wskutek udziału licznych Polaków w zagrabieniu mienia ofiar holokaustu, czego po wojnie komuniści nie rozliczali.
W maju 2011 r. krakowska prokuratura odmówiła wszczęcia śledztwa w sprawie znieważania narodu polskiego i nawoływania do nienawiści w książce „Złote żniwa”. W lutym 2008 r. krakowska prokuratura po przeprowadzeniu postępowania sprawdzającego odmówiła wszczęcia śledztwa związanego z publikacją „Strachu”.
KW
Inne tematy w dziale Polityka
